• budownictwo drewniane,
• dwory, założenia dworskie i folwarki,
• dziedzictwo historyczne,
• dziedzictwo przyrodnicze,
• panoramy, krajobrazy i punkty widokowe,
• konspekt edukacyjny „Przez wieki”,
• konspekt edukacyjny „4 pory roku”.

Niektóre z obiektów prezentowanych w ramach „Wielickich Tras” są wspólne dla dwóch lub nawet trzech szlaków, tak więc warto poświęcić czas na zapoznanie się ze wszystkimi umieszczonymi na stronie internetowej tematami. „Wielickie Trasy” są doskonałym pretekstem do zapoznania się z historią, dziedzictwem, architekturą i krajobrazem powiatu wielickiego oraz ponownego odkrycia wyjątkowości tego regionu. W opisach poszczególnych obiektów znajdziemy dokładne informacje na temat ich położenia geograficznego oraz różnorodnych kontekstów historiograficznych, związanych z ich istnieniem. Najstarsze są prehistoryczne kurhany (opisane w trasie 3 poświęconej dziedzictwu historycznemu) oraz kopiec w Krakuszowicach. Warto również zauważyć, że „Wielickie Trasy” prezentują zainteresowanym obiekty zarówno istniejące i znane, jak dwór Żeleńskich w Grodkowicach, dwór w Bilczycach, Puszcza Niepołomicka czy kościół Dziesięciu Tysięcy Męczenników w Niepołomicach, jak i obiekty nieznane oraz już nieistniejące, takie jak folwark w Koźmicach Małych czy nieistniejący dziś dwór w Raciborsku.

Trasa 1: Budownictwo drewniane
Obiekty: kościół pw. św. Sebastiana w Wieliczce – czworaki w dawnym folwarku w Raciborsku – folwark przy dworze Żeleńskich w Grodkowicach – dom drewniany w Niegowici – folwark w Koźmicach Małych – stodoła przy Folwarku Wiązy w Marszowicach

Trasa 2: Dwory, założenia dworskie i folwarki
Obiekty: zabudowania folwarczne w Koźmicach Małych – dawne założenia dworskie majątku Morsztynów w Raciborsku (dziś na miejscu dworu znajduje się kościół) – dawne założenia dworskie i folwark Morsztynów w Pawlikowicach (dziś teren parafii pw. św. Michała Archanioła) – dwór w Bilczycach – dwór w Biskupicach – dwór Lipowskich w Hucisku – dwór i folwark  Żeleńskich w Grodkowicach

Trasa 3: Dziedzictwo historyczne
Obiekty: kurhany prehistoryczne w lesie koło wioski Jawczyce – kopiec w Krakuszowicach – kościół Dziesięciu Tysięcy Męczenników w Niepołomicach

Trasa 4: Dziedzictwo przyrodnicze
Obiekty: Puszcza Niepołomicka (wybrane części dostępne dla zwiedzających) – stawy w Brzegach – las i stawy „na Grabówkach” w Wieliczce – Las Krzyszkowicki

Trasa 5: Panoramy, krajobrazy i punkty widokowe
Obiekty: panorama północna (droga z Grodkowic do Brzezia) – panoramy z okolicy Wieliczki (Siercza, kościół pw. św. Sebastiana w Wieliczce, kościół pw. św. Floriana w Chorągwicy) – panorama z okolic kościoła pw. św. Marcina w Biskupicach oraz kościoła pw. Znalezienia Krzyża Pańskiego w Łazanach – panoramy na Pogórzu Wielickim: Dobranowice, Grajów, Raciborsko

Trasa 6: Konspekt edukacyjny „Przez wieki” – skierowany do dzieci i młodzieży
Konspekt edukacyjny „Przez wieki” jest propozycją aktywnego spędzenia czasu połączonego z utrwalaniem podstawowej wiedzy, przede wszystkim z zakresu historii oraz historii sztuki. Jak pisze sam autor:

W tej części proponujemy przebycie przyśpieszonego kursu – od starożytności do XXI wieku, w którym każdą epokę będzie reprezentował jeden zabytek. Będzie to coś więcej niż lekcja historii, bo część miejsc reprezentują obiekty o wysokich walorach architektonicznych, przyrodniczych lub kulturowych.
Opisy większości obiektów wzbogacone są o przykładowe pytania/ćwiczenia, które należy wykonać w celu utrwalenia sobie przyswojonej wiedzy.

Obiekty: kopiec w Krakuszowicach – kościół Dziesięciu Tysięcy Męczenników w Niepołomicach –  dwór i folwark  Żeleńskich w Grodkowicach – kopiec J.H. Dąbrowskiego w Pierzchowie – cmentarz w Gdowie – pomnik na Wzgórzu Kaim w Wieliczce – cmentarz wojenny w Wieliczce – cmentarze wojenne w Niepołomicach – cmentarz wojenny w Podborzu koło Staniątek

Trasa 7: Konspekt edukacyjny „4 pory roku”
Konspekt edukacyjny „4 pory roku” jest propozycją aktywnego spędzenia czasu połączonego z utrwalaniem podstawowej wiedzy, przede wszystkim z zakresu przyrodoznawstwa. Każda z pór roku jest przypisana do innego miejsca, które jest schronieniem dla wyjątkowych zwierząt. A zatem dla wiosny jest to Puszcza Niepołomicka, podczas spaceru w której można spróbować zobaczyć bociana czarnego. Latem warto czatować w okolicach stawów Grabówki w Wieliczce, będących siedliskiem bardzo rzadkiego żółwia błotnego, który właśnie w lecie wyleguje się na kamieniach przy brzegu. Jesienią pan Krzysztof Brożek proponuje wycieczkę nad stawy w Brzegach, które są miejscem występowania dzikiego ptactwa wodnego. Zimą natomiast warto ponownie odwiedzić te same miejsca, które w zmienionych warunkach atmosferycznych odkrywają wcześniej ukryte elementy krajobrazu. Każda z propozycji przedstawionych w konspekcie jest wzbogacona o pytania/ćwiczenia, które mają pomóc w utrwaleniu zdobytej wiedzy.

Obiekty: Puszcza Niepołomicka (Droga Królewska, obrzeża wokół Rezerwatu Gibel i Rezerwatu Lipówka) – las i stawy Grabówki w Wieliczce – stawy w miejscowości Brzegi – jaworowa aleja w Raciborsku

Inauguracja projektu odbyła się w sanktuarium maryjnym na Wiktorówkach w Tatrach – to jedna ze świątyń, która znajdzie się na powstającym szlaku. Szlak architektury sakralnej będzie można zwiedzać wiosną przyszłego roku.

Po stronie polskiej szlak obejmuje sześć zabytkowych świątyń w gminie Poronin:

• sanktuarium Matki Bożej Jaworzyńskiej Królowej Tatr na Wiktorówkach,
• kościół pw. św. Jana Chrzciciela w Nowem Bystrem,
• Dom Zakonny św. Józefa Oblubieńca w Małem Cichem,
• kościół pw. Najświętszej Maryi Panny Królowej w Murzasichlu,
• kościół pw. św. Marii Magdaleny w Poroninie
• kościół pw. św. Anny w Zębie.

Po stronie słowackiej:

• ewangelicki kościół z 1784 r.,
• XIX wieczny kościół pw. św. Andrzeja,
• kościół pw. św. Augustyna,
• kościół św. Krzyża, w którym znajduje się bezcenny XV-wieczny obraz.

Na terenie Szczyrby leży licznie odwiedzane jezioro Szczyrbskie do którego można dotrzeć zębatą kolejką.

W ramach projektu powstały:

• aplikacja mobilna dostępna w sklepie internetowym Poronin4Mobile,
• film promocyjny,
• mapy rozkładane Gmina Poronin – Obec Strba,
• albumy pn.”Na szlaku kultury sakralnej Gmina Poronin – Obec Strba”
• 11 tablic informacyjnych wraz z mapami na terenie Gminy Poronin i Obec Strba.

Celem projektu jest także upowszechnianie wiedzy na temat roli budownictwa i sztuki górali podhalańskich w tworzeniu narodowego nurtu w architekturze i rzemiośle artystycznym oraz uwrażliwianie odbiorców na wartości zabytkowe obiektów ludowych i w stylu zakopiańskim. Zwłaszcza ten ostatni spełnił swą patriotyczną rolę w dobie zaborów, kiedy to odwoływanie się do uczuć patriotycznych było często aktem odwagi.

(Źródło: oficjalna strona szlaku)

Na szlaku znajdują się m.in.:

• willa „Koliba” – pierwszy dom w stylu zakopiańskim, wzniesiony dla Zygmunta Gnatowskiego przy ul. Kościeliskiej;
• willa „Oksza” – po wybudowaniu znana pod nazwą „Korwinówka”, zachowana do dzisiaj przy ul. Zamoyskiego; POCZYTAJ WIĘCEJ
• dom „Pod jedlami” na Kozińcu – zaprojektowany został przez malarza i krytyka sztuki Stanisława Witkiewicza dla Jana Gwalberta Pawlikowskiego;
• kaplica św. Jana Chrzciciela (1895 1900) w kościele Najświętszej Rodziny przy ul. Krupówki;
• chałupa Gąsieniców-Sobczaków – w 2009 r. w budynku otwarto wystawę Styl Zakopiański – Inspiracje. Prezentuje ona najcenniejsze eksponaty z pierwszej kolekcji sztuki ludowej na Podhalu Marii i Bronisława Dembowskich. W zbiorach znalazły się obrazy na szkle, ceramika, łyżniki, rzeźba, strój, sprzęty pasterskie – o ozdobnej formie i bogatym zdobnictwie; POCZYTAJ WIĘCEJ
• cmentarz na Pękowym Brzyzku – spoczywają tutaj ludzie niezwykli i całkiem zwyczajni, artyści, ratownicy, politycy, sportowcy. Są tu prochy zmarłych z dala od ojczyzny i prochy tych, którzy całe swe życie związali z Zakopanem. Spoczywa tutaj pierwszy proboszcz zakopiański – ks. Józef Stolarczyk, dr Tytus Chałubiński, muzyk Jan Krzeptowski Sabała, pisarz Kornel Makuszyński, artyści rzeźbiarze: Antoni Kenar i Antoni Rząsa. Przeniesiono tutaj po wielu latach prochy osób zmarłych z dala od Zakopanego: Stanisława Witkiewicza, Władysława Orkana, Karola Stryjeńskiego, Kazimierza Dłuskiego i Kazimierza Tetmajera. Zakopiański cmentarz to także niezwykła „galeria”: nagrobki stworzone przez Władysława Hasiora, Antoniego Rząsę, Urszulę Kenar czy Michała Gąsienicę Szostaka są prawdziwymi dziełami sztuki.
• willa „Harenda” –  w budynku mieści się obecnie Muzeum Jana Kasprowicza;
• kaplica św. Krzyża na Kalatówkach.

Trasa jest dostępna w formie aplikacji na urządzenia mobilne w serwisie Traseo.pl
Kod trasy: 52737

W poszczególnych miasteczkach warto zobaczyć:
Bobowa:

• kościół pw. Wszystkich Świętych z XIV w.
• kościół cmentarny pw. św. Zofii z 2 poł. XV w.
• murowany dwór z XVII w.
• synagoga z XVIII w.

Ciężkowice:

• kościół pw. Pana Jezusa Miłosiernego i św. Andrzeja, z cudownym obrazem Chrystusa Miłosiernego „Ecce Homo”
• klasycystyczny ratusz na rynku
• drewniane domy z podcieniami
• cmentarze wojenne nr 137, 138, 139, 140

Czchów:

• ruiny zamku – baszta wartownicza z 1 poł. XIV w.
• kościół pw. Narodzenia Najświętszej Marii Panny

Dobczyce:

• ruiny zamku z XIII-XIV w. (częściowo odbudowane)
• kościół pw. św. Jana Chrzciciela
• skansen budownictwa drewnianego

Lanckorona:

• kościół pw. Narodzenia św. Jana Chrzciciela z 1366 r.
• ruiny średniowiecznego zamku na Lanckorońskiej Górze
• rynek i drewniana zabudowa, a w szczególności budynek nr 113 – siedziba Muzeum Regionalnego im. prof. Antoniego Krajewskiego

Lipnica Murowana:

• drewniany kościół pw. św. Leonarda z końca XV w. (UNESCO)
• kościół pw. św. Andrzeja Apostoła z XIV w.
• kościół pw. św. Szymona z Lipnicy z 2 poł. XVII w.

Nowy Wiśnicz:

• zamek Kmitów z 2 poł. XIV w., przebudowany przez Lubomirskich w XVII w.
• klasztor Karmelitów Bosych
• dom Macieja Trapoli z XVII w.

Stary Sącz:

• zespół klasztoru Klarysek
• kościół pw. św. Małgorzaty i św. Elżbiety
• dom mieszczański z XVII w., tzw. „Dom na dołkach”, obecnie siedziba Muzeum Regionalnego

Szczyrzyc:

• zespół klasztorny Cystersów z XIII w., w skład którego wchodzą kościół, klasztor oraz spichlerz

Tuchów:

• klasztor oo. Redemptorystów z XIX w.
• kościół pw. Nawiedzenia Najświętszej Marii Panny z XVII w.
• kościół pw. św. Jakuba z XVIII w.
• ratusz z XIX w.

Wojnicz:

• pałac Dąmbskich z XIX w.
• kościół pw. św. Wawrzyńca z poł. XV w.
• drewniany kościół pw. św. Leonarda z XVI w.

Zakliczyn:

• kościół pw. św. Idziego z XVIII w.
• zespół klasztorny Reformatów z poł. XVII w.
• kościół pw. Matki Boskiej Anielskiej z XVII w.

Trasa jest dostępna w formie aplikacji na urządzenia mobilne w serwisie Traseo.pl
Kod trasy: 42632

W powiecie włodawskim znajdują się następujące szlaki: Nadbużański Szlak Cerkiewny, Mały Szlak Cerkiewny, Poleski Szlak Cerkiewny, Szlak Rezydencji i Dworów, Szlak Sakralnej Architektury Drewnianej, Nadbużański Szlak Świątyń Katolickich.
Szlak Sakralnej Architektury Drewnianej
Trasa Szlaku Sakralnej Architektury Drewnianej przebiega przez Hannę, Lack, Horostytę, Holę, Wytyczno i Wereszczyn.

Dawna cerkiew greckokatolicka pw. bł. Jozafata w Lacku została wzniesiona w 1795 r., zapewne z fundacji Radziwiłłów, odrestaurowana w 1842 r. a ok. 1875 r. zamieniona na prawosławną. Od 1919 r. służy jako kaplica publiczna rzymskokatolicka pw. Matki Boskiej Bolesnej. W 1951 r. została gruntownie przebudowana. Centrum życia wsi Wytyczno stanowiła cerkiew greckokatolicka pw. Świętego Krzyża, ufundowana przez Antoniego Ludwika Bonieckiego, budowana w latach 1766-1769. Dzięki staraniom Dominika Bonieckiego cerkiew miała od 1794 r. charakter parafialny. Ufundowanie świątyni unickiej było odpowiedzią na zapotrzebowanie duchowe ówczesnych mieszkańców wsi. Istnieje prawdopodobieństwo, iż byli oni w przeważającej większości Rusinami. Drewniany kościół parafialny pw. św. Stanisława Biskupa i Świętej Trójcy w Wereszczynie został zbudowany na miejscu wcześniejszego w 1783 r., dzięki staraniom braci Wereszczyńskich: Józefa i Seweryna.

Szlak prowadzi przez 28 miejscowości m.in.:

• Orlę,
• Hryniewicze Duże,
• Rajsk,
• Narew,
• Skaryszewo,
• Kuraszewo,
• Czyże,
• Rakowicze,
• Dubicze Cerkiewne,
• Koszele.

Na trasie szlaku możecie spotkać ludowych rzemieślników, artystów, muzyków czy rzeźbiarzy. Wszyscy ci ludzie – tworzą niepowtarzalny klimat tych obszarów i niewątpliwie wzbogacają jego przestrzeń kulturową.

Wytyczając trasę szlaku stworzyliśmy kilka alternatywnych możliwości poruszania się po nim. Wszystko po to, by pokazać jak najwięcej z piękna i bogactwa drewnianej architektury Podlasia, ale także po to, by każdy mógł wybrać te obszary, które najbardziej go interesują.

W najciekawszych miejscowościach na trasie Podlaskiego Szlaku Kulturowego „Drzewo i Sacrum” umieściliśmy tablice informacyjne. Dowiecie się z nich o historii miejscowości, o tym, co warto w niej zobaczyć, z kim się spotkać.

(Cytat za: oficjalną stroną projektu)

Obiekty na Szlaku Ikon Doliny Sanu znajdują się w następujących miejscowościach: Sanok, Olchowce, Olchowa, Trepcza, Międzybrodzie, Mrzygłód, Hłomcza, Łodzina, Dobra Szlachecka, Ulucz, Tyrawa Solna, Siemuszowa, Dąbrówka Sanocka.

(Szlak Ikon Doliny Sanu)

Na Szlaku Ikon Doliny Sanu w promieniu 25 km od Sanoka zachowało się 14 zabytkowych cerkwi:

• Cerkiew pw. Wniebowstąpienia Pańskiego w Uluczu jest uznawana przez historyków za najstarszą w Polsce. Obiekt powstał w 1510 r. Warta uwagi jest tutaj zachowana polichromia z XVII w. oraz ikonostas z 1682 r. Cerkiew dawniej wchodziła w skład zespołu klasztornego Bazylianów, a dziś jest filią Muzeum Budownictwa Ludowego.
• Cerkiew pw. Wniebowstąpienia Pańskiego w Olchowcach została wzniesiona w 1844 r. W latach 1914-1918 cerkiew uległa uszkodzeniu, a od 1946 r. jest użytkowana jako kościół rzymskokatolicki. Zachowany we wnętrzu ikonostas jest obecnie rozczłonkowany. W 2000 r. dokonano zmiany polichromii.
• Cerkiew z Graziowej powstała w 1731 r. Fundatorem cerkwi był Grigorij Kolosterski. Zachowała się tu polichromia z 1735 r. wykonana przez Stefana Paszeckiego. Po pracach konserwatorskich nad polichromią wnętrze kościoła otrzymało pełne wyposażenie wraz z zachowanym oryginalnym XVIII-wiecznym ikonostasem oraz bocznymi ołtarzami z tego samego okresu. (Na terenie Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku).
• Zespół cerkiewny z Rosolina z XVIII w. składa się z cerkwi, dzwonnicy i kostnicy. Prace związane z konserwacją polichromii ukończono w 1961 r. Fundacja obiektu jest przez ludową tradycję przypisywana hrabiemu Laskowskiemu z Polany. Zachowały się tutaj ołtarze, obrazy, malowidła ścienne i rzeźbiarska grupa Ukrzyżowania. Na północnej ścianie cerkwi można dostrzec fragment polichromii o charakterze ludowym z przedstawieniem św. Floriana. (Na terenie Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku).
• Cerkiew ze wsi Ropki koło Wysowej z 1801 r. stanowi charakterystyczny przykład architektury cerkiewnej zachodniej i częściowo środkowej Łemkowszczyzny. Wnętrze budynku zdobi XIX-wieczna polichromia wykonana przez Michała Zygmunta Bogdańskiego. Dominantę stanowi zachowany w całości ikonostas. (Na terenie Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku).
• Dawna cerkiew w Dąbrówce Sanockiej pw. św. Dymitra (od 1969 r. parafia rzymskokatolicka) pierwotnie została wzniesiona przed 1573 rokiem z fundacji Andrzeja Kopystyńskiego. Obecny wygląd, z 1867 r., zawdzięcza Bazylemu Czamarnikowi i Waleremu Sławikowskiemu. W ołtarzu głównym znajduje się ikona Matki Boskiej z Dzieciątkiem z końca XIX w.
• Dawna cerkiew w Olchowej – pierwsze wzmianki o istnieniu świątyni pochodzą z 1761 r. Obecna cerkiew wybudowana przez majstra z Wielopola pochodzi z ok. 1840 r. Jest opuszczona i częściowo zrujnowana.
• Dawna cerkiew w Trepczy pw. Zaśnięcia NMP powstała w 1753 r. Obecna budowla została wzniesiona w 1807 r. Od 1946 r. jest kościołem rzymskokatolickim.
• Dawna cerkiew w Międzybrodziu pw. Zaśnięcia NMP została wzniesiona w latach 1899-1900 z fundacji Aleksandra Wajcowicza.
• Cerkiew pw. Rozesłania Apostołów w Mrzygłodzie po raz pierwszy była wzmiankowana w 1410 r. Kościół zniszczony przez Tatarów w 1624 r. był wielokrotnie odnawiany i przerabiany (w latach 1624, 1881, 1934 i 1965).
• Dawna cerkiew w Hłomczy pw. Soboru Matki Boskiej została wzniesiona w 1859 r. na miejscu starszej.
• Dawna cerkiew w Łodzinie pw. Narodzenia NMP powstała w 1743 r. Zachowany ikonostas pochodzi z 1875 r. Jest trójstrefowy z ikonami o charakterze ludowym. Można tu odnaleźć następujące przedstawienia: św. Mikołaj, Matka Boska w typie Hodegetrii, Chrystus Pantokrator, św. Anna Samotrzeć, św. Piotr i św. Paweł, Chrystus w świątyni, św. Anna i św. Zachariasz, prorocy Abdiasz i Melchizedech, dwunastu apostołów oraz Narodziny NMP.
• Dawna cerkiew w Dobrej Szlacheckiej pw. Podwyższenia Krzyża (od 1946 r. kościół rzymskokatolicki). Pierwsze wzmianki o budowli pojawiają się w 1433 r. Obecny kościół pochodzi z 1879 r. Polichromia została wykonana w latach 1899-1904 przez Antoniego i Michała Bogdańskich przy udziale Mikołaja Demkowicza. Trójstrefowy ikonostas autorstwa Antoniego i Michała Bogdańskich powstał w latach 1899-1904.
• Dawna cerkiew w Tyrawie Solnej pw. św. Jana Chrzciciela (dziś kościół rzymskokatolicki) pierwotnie była wzmiankowana w 1679 r. Obecną budowlę wzniesiono w 1837 r. z fundacji Jereja Mejckiego, parocha w Tyrawie Solnej.

Obiekty na Szlaku Ikon Doliny Osławy< znajdują się w następujących miejscowościach: Sanok, Olchowce, Dolina, Zagórz, Wielopole, Tarnawa Górna, Olchowa, Łukowe, Średnie Wielkie, Czaszyn, Kulaszne, Rzepedź, Turzańsk, Komańcza, Wisłok Wielki, Radoszyce, Smolnik, Szczawne, Mokre.

(Szlak Ikon Doliny Osławy)

Szlak Ikon Doliny Osławy wiedzie przez 20 miejscowości, w których ocalały nieliczne, cenne zabytki drewnianej architektury Łemkowszczyzny Osławickiej:

• Cerkiew w Zagórzu Dolinie pw. NMP (obecnie kościół rzymsko-katolicki) pochodzi z 1836 r. We wnętrzu znajdują się ołtarzyk i ikony z XIX w.
• Cerkiew greckokatolicka w Morochowie (od 1961 r. prawosławna) została wybudowana w 1837 r. We wnętrzu o wystroju neogotyckim znajduje się XIX-wieczny ikonostas.
• Cerkiew greckokatolicka w Mokrym, murowana budowla z 1992 r. Wewnątrz można zobaczyć ikonostas z 1900 r. pochodzący z nieistniejącej cerkwi w Stubiance.
• Cerkiew w Tarnawie Górnej powstała w 1817 r. Obecnie jest w ruinie.
• Ruiny cerkwi w Olchowej z 1877 r.
• Cerkiew greckokatolicka pw. Zaśnięcia Matki Bożej w Szczawnym (obecnie prawosławna) została wybudowana w 1888 r. w typie wschodniołemkowskim. We wnętrzu znajduje się ikonostas, a ściany pokrywa polichromia figuralna z 1925 r.
• Cerkiew greckokatolicka w Rzepedzi z 1824 r. jest w typie wschodniołemkowskim –osławickim. We wnętrzu można ujrzeć współczesny cerkwi ikonostas oraz polichromię z 1896 r.
• Cerkiew pw. św. Michała Archanioła z Turzańska powstała w 1803 r.
• Cerkiew greckokatolicka pw. św. Dymitra w Radoszycach została wybudowana w 1868 r. Wnętrze zdobi ikonostas oraz wyjątkowe malowidła na chórze, przedstawiające życie codzienne mieszkańców wsi.
• Cerkiew pw. św. Mikołaja w Smolniku pochodzi z 1806 r. (od 1969 r. kościół rzymskokatolicki). We wnętrzu znajduje się ikonostas z początku XIX w. i epitafia inskrypcyjne.

Celem szlaku jest prezentacja (oraz ochrona) zabytków architektury drewnianej (kaplic, kościołów, cerkwi, młynów, wiejskich chałup, drewnianych dworów). Pomimo takiej samej identyfikacji wizualnej, na razie, brak jest wspólnych inicjatyw prezentujących dziedzictwo architektury drewnianej południowo-wschodniej Polski. W każdym województwie realizowana jest inna polityka udostępnienia obiektów i promocji danego odcinka szlaku. Biorąc pod uwagę długość wszystkich tras i liczbę obiektów, byłby to jeden z największych szlaków kulturowych w kraju.

Szlak Architektury Drewnianej w województwie śląskim ma długość 1060 km i obejmuje 93 zabytki, w województwie podkarpackim 1202 km i prezentuje kilkadziesiąt obiektów (w tym dwa znajdujące się na Liście Światowego Dziedzictwa Kulturowego UNESCO) podzielonych na 9 tras, w województwie świętokrzyskim jest to kolejne 58 budynków. W województwie małopolskim szlak ma długość 1500 km i obejmuje 237 zabytkowych obiektów drewnianych, spośród których aż 4 znalazły się na liście UNESCO.

W Małopolsce Szlak Architektury Drewnianej (SAD) jest największym szlakiem turystyczno-kulturowym. Trasa pełni rolę pokazowego produktu turystycznego.

Pomysł szlaku turystycznego obejmującego wybrane obiekty architektury drewnianej zrodził się pod koniec lat 90. w istniejącej wówczas Krakowskiej Agencji Rozwoju Turystyki. Wraz z wprowadzeniem nowego podziału administracyjnego, samorządowe władze Województwa Małopolskiego podjęły temat wykreowania nowego produktu turystycznego.

(Cytat za: http://www.malopolskie.pl/Turystyka/Sad)

W 2003 roku Województwo Małopolskie powołało Szlak Architektury Drewnianej w województwie małopolskim. Dokonano wówczas inwentaryzacji i opisu wszystkich obiektów, które miały znaleźć się na szlaku, wytyczono trasy zwiedzania, oznaczono tablicami szlak oraz rozpoczęto działania promocyjne dotyczące szlaku. W 2008 roku rolę koordynatora szlaku przejęła Małopolska Organizacja Turystyczna. Wymieniono wówczas oznakowanie obiektów oraz uzupełniono oznakowanie drogowe, przeprowadzono weryfikację obiektów i poszerzono szlak, powstały nowe wydawnictwa promocyjne.

W województwie małopolskim szlak podzielono na następujące odcinki:
Trasa I – Region Jurajsko-Oświęcimski,
Trasa IA – wariant Mogiła–Proszowice,
Trasa II – Region Nadwiślański,
Trasa III – Region Podhalańsko-Pieniński,
Trasa IV – Region Pogórza Beskidzkiego,
Trasa IVA – wariant Nowy Sącz–Limanowa
Trasa IVB – wariant Nowy Sącz–Krynica,
Trasa V – Region Krynicko-Gorlicki,
Trasa VI – trasa łącznikowa.

Turyści wszelkich informacji o poszczególnych obiektach, przebiegu trasy oraz publikacjach wydanych w ramach szlaku mogą się dowiedzieć z oficjalnej strony internetowej szlaku .

Część obiektów jest udostępniona (zwłaszcza w sezonie turystycznym). Na stronie internetowej podane są informacje o dostępności poszczególnych zabytków wraz z numerami telefonicznymi do osób opiekujących się obiektami.

Na szlaku realizowane są wydarzenia w ramach przedsięwzięcia „Muzyka zaklęta w drewnie”, czyli cykle koncertów letnich oraz koncertów kolęd, które odbywają się w zabytkowych, drewnianych wnętrzach.

W 2003 roku zostały wydane ulotki tematyczne: Szlak Architektury Drewnianej – kościółki wpisane na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturowego UNESCO opisujące zabytki w Dębnie Podhalańskim, Sękowej, Binarowej oraz Lipnicy Murowanej. Wydawnictwa zostały opublikowane w 5 wersjach językowych. W 2007 oraz 2009 została wydana mapa Szlaku Architektury Drewnianej. Dodatkowymi wydawnictwami o szlaku są: Małopolska – Szlak Architektury Drewnianej – przewodnik (2005, wznowiony w 2010). Materiały dostępne są w obiektach SAD oraz w biurze Małopolskiej Organizacji Turystycznej.

Wszystkie obiekty na szlaku są oznakowane tablicami informacyjnymi (w języku polskim, angielskim i niemieckim). Dodatkowo na terenie całego województwa znajduje się ponad 600 drogowskazów – tablic kierunkowych.

Szlak Architektury Drewnianej to jeden z najbardziej rozpoznawalnych szlaków turystyczno-kulturowych Małopolski. Jego promocji sprzyja dobrze rozbudowana strona internetowa, wsparcie merytoryczne i promocyjne ze strony Małopolskiej Organizacji Turystycznej (koordynator działań na szlaku) oraz Urzędu Marszałkowskiego Województwa Małopolskiego (inicjator szlaku).

Wydarzenia na szlaku, szeroki wybór literatury dotyczącej architektury drewnianej, obecność na trasie kościołów wpisanych na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturowego UNESCO oraz oznaczenie tablicowe (tablice kierunkowe i informacyjne) sprzyja ruchowi turystycznemu na szlaku.

Wybrane obiekty na szlaku:

• dwór z Drogini w Nadwiślańskim Parku Etnograficznym w Wygiełzowie jest parterowym, drewnianym budynkiem posadowionym na podmurówce, o ścianach wyprawionych tynkiem glinianym. Nakrywa go wysoki, łamany dach. Szeroka sień wejściowa dzieli trakt frontowy dworu na dwie części. Po lewej stronie znajduje się część przeznaczona na ekspozycję muzealną: salon, pokój pani, pokój rezydentki, sypialnia oraz gabinet pana domu,
• zagroda ze Staniątek w Nadwiślańskim Parku Etnograficznym w Wygiełzowie, która posiada ciekawą formę – zabudowania mieszkalne i gospodarcze zamknięte są w czworoboku, tworząc tym samym wewnętrzny dziedziniec – miejsce prac gospodarczych. Taki typ zabudowy nosi nazwę okół;
• dwór Moniaków w Orawskim Parku Etnograficznym w Zubrzycy Górnej podarowany państwu polskiemu przez otatnich właścicieli, którzy pragnęli, by powstało tu muzeum. W 1955 r. dwór wraz z budynkami gospodarczymi stał się zaczątkiem nowo powołanego skansenu – Orawskiego Parku Etnograficznego,
• tartak i folusz na terenie Orawskiego Parku Etnograficznego w Zubrzycy Górnej zbudowane na początku XX w., w miejscowości Zarębek Niżny, następnie przeniesione do skansenu,
• willa Oksza w Zakopanem, która została zaprojektowana w latach 1894–1895 przez Stanisława Witkiewicza, twórcę stylu zakopiańskiego;
• chałupa Gąsieniców Sobczaków w Zakopanem, w której można podziwiać tworzoną w latach 1886–1893 kolekcję Marii i Bronisława Dembowskich, twórców pierwszego zbioru sztuki ludowej na Podhalu.
• kościół z Łososiny Dolnej zbudowany w 1739 r., a znajdujący się od 2004 r. w Sądeckim Parku Etnograficznym;
• ewangelicki zbór drewniany, zbudowany w Stadłach w 1784 r., a obecnie znajdujący się na terenie Sądeckiego Parku Etnograficznego. Jego fundatorami byli osadnicy niemieccy, którzy przybyli na tereny Beskidu Sądeckiego w XVIII w. w ramach tzw. kolonizacji józefińskiej. Po II wojnie światowej, nieużytkowany zbór został przeniesiony do miejscowości Świniarsko, gdzie do końca XX w. funkcjonował jako kościół rzymskokatolicki. W 2003 r. został przeniesiony do skansenu i odzyskał pierwotny kształt;
• zagroda maziarska w Łosiu prezentująca historię wsi, której mieszkańcy tradycyjnie zajmowali się maziarstwem – wędrownym handlem mazią i smarami;
• cerkiew greckokatolicka w Bartnem zbudowana w 1842 r., która doskonale komponuje się z krajobrazem i przyrodą Beskidu Niskiego. Świątynia reprezentuje typ zachodniołemkowski – w środku podzielona jest na trzy części, a zabytkowy, barokowy ikonostas, oddziela nawę od prezbiterium;
• zagroda Felicji Curyłowej w Zalipiu została zachowana niemal w identycznej postaci, w jakiej istniała za życia tej utalentowanej zalipiańskiej malarki i popularyzatorki sztuki ludowej. Wnętrza wyposażone są w oryginalne meble, naczynia, oleodruki i pamiątki po artystce.
• dwór w Dołędze został wybudowany w połowie XIX w. z inicjatywy Marii Pikuzińskiej-Güntherowej. Jego historia wiąże się z ważnymi wydarzeniami historycznymi – dramatycznego roku 1846 (rabacji chłopskiej) czy powstania styczniowego, gdy dwór służył jako punkt zborny i lazaret dla powstańców.

Aplikacja mobilna SmartSAD
Aplikacja prezentuje tarnowską część Szlaku Architektury Drewnianej w Małopolsce, która obejmuje ponad 250 zabytkowych obiektów, które są nieodłącznym element polskiego krajobrazu, a najlepiej zachowały się właśnie w Małopolsce. Szlak łączy malownicze kościoły, piękne cerkwie, smukłe dzwonnice, staropolskie dwory, drewniane wille i skanseny, należące do najcenniejszych zabytków ludowej kultury materialnej.

Trasa jest dostępna w formie aplikacji na urządzenia mobilne w serwisie Traseo.pl
Kod trasy: 42627

Dojazd z Krakowa: samochodem ok. 3 godziny – najpierw z Krakowa E40, w Brzesku skręciliśmy na drogę nr 75, a przed Nowym Sączem – w 28. Dalej droga 981, która zaprowadzi nas bezpośrednio do pierwszego celu podróży – do cerkwi w Polanach. Cały szlak mierzy 44 km, wiedzie jednak w większości wzdłuż jednej drogi, samochód będzie zdecydowanie najlepszym środkiem transportu.

Będąc w Polanach warto odwiedzić cerkiew św. Michała Archanioła, z początku XIX wieku. Wewnątrz znajduje się regencyjno-rokokowy ikonostas, nad którym widnieje malowany baldachim. Należy zobaczyć grupę Ukrzyżowania, ołtarz z obrazem Piety (XVIII wiek), ołtarze boczne, polichromowaną ławę diakońską oraz barokową ambonę. Stropy świątyni i parapet chóru ozdabia polichromia ze scenami biblijnymi, w tym również pochodzącymi ze Starego Testamentu.

Cerkiew była niestety zamknięta. Nie była opatrzona żadnymi informacjami dotyczącymi możliwości jej zwiedzania.

Z Polan bardzo szybko i bez problemu dotarliśmy do Berestu.

Świątynia nosi wezwanie św. św. Kosmy i Damiana. Wybudowana w 1842 roku, zastąpiła starszą cerkiew. Niemniej jednak, z tej ostatniej, prawdopodobnie pochodzi wieża. W środku cerkwi możemy podziwiać ikonostas, polichromie oraz odrzwia z nieistniejącej już cerkwi w Nieznajowej. Dwie spośród ikon w świątyni pochodzą z XVI wieku, są to Matka Boska z Dzieciątkiem z postaciami świętych oraz św. Michał Archanioł. Cerkiew posiada także obraz Opieki Najświętszej Marii Panny (Pokrownej) słynący z cudów.

Dawna cerkiew św. Kosmy i Damiana z 1842 roku to obecnie kościół Matki Boskiej Nieustającej Pomocy. Informacja dla turystów mówi, że, z wyjątkiem niedziel, cerkiew jest otwarta od 9.00 do 18.00 z przerwą między 13.00 a13.30; poza tym kiedy jest zamknięta, można zajść do budynku plebanii, znajdującego się obok, i zwiedzić cerkiew w obecności proboszcza.

Kolejnym przystankiem jest świątynia w Piorunce. Cerkiew jest usytuowana przy tej samej drodze, co poprzednie. Kiedyś opiekowali się nią św. św. Kosma i Damian, a obecnie Matka Boska Różańcowa. Charakteryzuje ją zachowany wystrój cerkiewny, którego częścią jest ikonostas, posiadający najstarsze elementy z XVII wieku.Oglądając go, warto zwrócić uwagę również na osobliwość – znajdującą się w nim świecką scenę, portret pasterza na tle gór. Na tablicy ogłoszeń znajdziemy informacje o mszach dla turystów w pobliskich parafiach (w Bereście odprawiane są o 7.15 i o 11.00).

Następnie szlak prowadzi do Czyrnej, do cerkwi pw. św. Paraskiewy, świętej prawosławnej. Obecnie jest to kościół pod wezwaniem Niepokalanego Serca Najświętszej Marii Panny. Znowu problemy z datowaniem – nowsza tablica wskazuje na lata 1893–1894, starsza zaś mówi o roku 1892. Wewnątrz ikonostas z początku XX wieku, ołtarzyk z XVII wieku i rokokowa ikona św. Paraskiewy. Brakuje informacji o godzinach udostępniania cerkwi dla zwiedzających.

W miejscowości Mochnaczka Niżna znajduje się świątynia, której patronem był św. Michał Archanioł, a obecnie jest Najświętsza Maryja Panna Częstochowska. W całości zachowany ikonostas z przełomu XVII i XVIII wieku stoi za współczesnym ołtarzem z obrazem Matki Boskiej Częstochowskiej. Do cerkwi od ulicy prowadzi dróżka, której początek zdobi drewniana brama zwieńczona rzeźbą Chrystusa Frasobliwego.

Cerkiew w Mochnaczce udało nam się jedynie obejrzeć z zewnątrz – była zamknięta i niestety nie opatrzono jej informacją o porach zwiedzania.

Następna cerkiew, którą opiekują się św. św. Kosma i Damian leży w Tyliczu. Jej najstarszym zabytkiem jest ikonostas, w stylu późnego baroku ze współczesnymi akcentami. Pochodząca z 1938 roku polichromia nawiązuje do 950 rocznicy Chrztu Rusi.

My napotkaliśmy na problem ze zlokalizowaniem cerkwi w Tyliczu. Znajduje się ona u stóp wzgórza, na którym ulokowany jest rynek miejski, przy ulicy Konfederatów Barskich. Cerkiew św. Kosmy i Damiana, obecnie kościół rzymskokatolicki, została zbudowana w 1743 roku. To, co obecnie pełni funkcję kaplic bocznych, to tzw. kriłosy – pomieszczenia dla śpiewaków, niewystępujące nigdzie indziej na Łemkowszczyźnie.

Natomiast św. Jan Ewangelista patronuje świątyni w Muszynce. Pochodzi ona z XVII wieku, ale częściowo została odnowiona w wieku następnym. Wewnątrz można obejrzeć XVIII-wieczny ikonostas i dwa ołtarze boczne: św. Barbary i Maryi – królowej Nieba i Ziemi. Zainteresowanie wzbudzić powinna także ambona z postaciami ośmiu Ojców Kościoła.

Niestety nie udało nam się zobaczyć wnętrza cerkwi, która była zamknięta.

Odwiedzając Powroźnik koniecznie trzeba zajrzeć do świątyni pw. św. Jakuba, uważanej za najstarszą cerkiew drewnianą w polskiej części Karpat. Na miejsce, w którym znajduje się obecnie, została przeniesiona po powodzi w latach 1813–1814. Jej najstarszą część stanowi dawne prezbiterium, a obecna zakrystia. Pomieszczenie to zdobi polichromia. Na ścianach widnieje wizerunek Ducha Świętego, św. Jana Chrzciciela, przedstawienie Ukrzyżowania, Złożenia do Grobu, sceny z życia Maryi i Chrystusa, Walka św. Jakuba z Aniołem oraz Wjazd do Jerozolimy. Natomiast na sklepieniu można zobaczyć przedstawienie Boga Ojca. Ikonostas w stylu baroku, ołtarz główny z ikoną Matki Bożej z Dzieciątkiem i Mandylionem, pochodzącym z wcześniejszego ikonostasu, ołtarz boczny z obrazem Chrystusa u Słupa, ikona Sąd Ostateczny z XVII wieku, to tylko niektóre zabytki zachęcające do zwiedzenia świątyni. Do czasów współczesnych zachował się również dzwon, prawdopodobnie odlany w 1615 roku.

Cerkiew można zwiedzać przed i po niedzielnych mszach, odprawianych o 7.00, 11.00 i 15.00. Ponieważ wcześniej nie znaliśmy tych godzin, nie udało nam się trafić na odpowiednią porę, więc mieliśmy okazję podziwiać budynek jedynie z zewnątrz, a do środka zajrzeliśmy przez lekko uchylone okienko.

http://youtu.be/edXgvf0fXHg

W miejscowości Krynica-Słotwiny można zobaczyć cerkiew pw. Opieki Najświętszej Marii Panny. Powstała ona w latach 1887 – 1888 na miejscu poprzedniej, spalonej. Wewnątrz warto zwrócić uwagę na ołtarz główny, zaprojektowany przez Jana Zawiejskiego, a także na obrazy: Serca Jezusowego i św. Józefa. Z cerkiewnego wyposażenia zachowało się tabernakulum oraz lichtarz. Współcześnie świątynia pełni funkcję katolickiego kościoła Serca Jezusowego.

Ostatnie dwie cerkwie znajdują się w Krynicy, jedna przy ulicy Kraszewskiego 77, druga przy Cmentarnej 3. Pierwsza to ogromna, murowana cerkiew pod wezwaniem Piotra i Pawła, wybudowana w latach 1872–1875. Wciąż pełni funkcje świątyni grekokatolickiej. Brak informacji o możliwości jej zwiedzenia, ale wrota są otwarte i wnętrze można podziwiać przez kraty.

Ostatnim punktem trasy jest cerkiew pw. św. Równego Apostołom Księcia Włodzimierza, w Krynicy-Zdroju. W przedsionku świątyni znajduje się obraz ze sceną Sądu Chrystusa oraz wycięta z drewna scena Ukrzyżowania, prawdopodobnie pochodząca ze zwieńczenia ikonostasu. Wewnątrz są również obrazy bułgarskiego malarza, żyjącego i pracującego w Krynicy – Christo Prodanova oraz rzeźby Józefa Citaka. To jedyna cerkiew, która po II wojnie światowej stanęła na terenie Sądecczyzny. Zwiedzać można ją w poniedziałki od 14.00 do 18.00, od wtorku do piątku między 10.00 a18.00 i w soboty od 14.00 do 18.00.

Czas pokonania trasy i jej trudność: trasa w wersji samochodowej zdecydowanie należy do łatwych i dostępnych dla wszystkich, bez względu na wiek. Całość zajęła nam ok. 3–4 godzin, jednak nie do wszystkich cerkwi udało nam się wejść. Nawet kiedy nie udało nam się zwiedzić wnętrz, już samo oglądanie budynków było interesujące – cerkwie są przepiękne i zazwyczaj ulokowane w malowniczej okolicy. Trasa na pewno będzie najciekawsza dla osób, które interesują się sztuką i architekturą cerkiewną.

Film: MIK

Trasa jest dostępna w formie aplikacji na urządzenia mobilne w serwisie Traseo.pl
Kod trasy: 53856

Główny cel projektu to dotarcie z atrakcyjną w formie informacją o najciekawszych zabytkach architektonicznych i przyrodniczych pogranicza do jak najliczniejszej grupy odbiorców. Realizacja projektu służy przede wszystkim popularyzacji potencjału kulturowego obszaru pogranicza polsko – słowackiego. Projekt zakłada ścisłą współpracę partnerów, więc jego dodatkowym celem jest pogłębienie bezpośrednich kontaktów pomiędzy instytucjami zaangażowanymi w realizację, co przyczyni się do lepszego poznania wspólnoty kulturowej terenów przygranicznych objętych działaniami.

(Cytat za: oficjalną stroną projektu)

Na szlaku jest 40 obiektów po stronie polskiej i 40 zabytków zlokalizowanych na terenie Słowacji. Polska część szlaku podzielona jest na 4 trasy, na których znajdują się m.in.:

Trasa: PÓŁNOC

• Marcinkowice – cmentarz wojenny nr 352
• Just – kościół pw. Najświętszej Marii Panny
• Tęgoborze – dwór
• Wytrzyszczka – zamek Tropsztyn

Trasa: ZACHÓD

• Nowy Sącz – ruiny zamku
• Nowy Sącz – skansen, dwór
• Podegrodzie – kościół pw. św. Jakuba
• Czarny Potok – kościół pw. św. Marcina
• Gołkowice – zabytkowy zespół domów

Trasa: WSCHÓD

• Ptaszkowa – kościół pw. Wszystkich Świętych
• Grybów – zabytkowy zespół kamienic
• Stróże – skansen pszczelarski

Trasa: POŁUDNIE

• Stary Sącz – klasztor ss. Klarysek,
• Rytro – ruiny zamku
• Szczawnik – cerkiew pw. św. Dymitra
• Muszyna – ruiny zamku
• Krynica-Zdrój – Stary Dom Zdrojowy
• Nawojowa – pałac Stadnickich

Trasa jest dostępna w formie aplikacji na urządzenia mobilne w serwisie Traseo.pl
Kod trasy: 32929