Szlak Architektury Drewnianej to przedsięwzięcie funkcjonujące na obszarze województwa małopolskiego, śląskiego, podkarpackiego i świętokrzyskiego.

Celem szlaku jest prezentacja (oraz ochrona) zabytków architektury drewnianej (kaplic, kościołów, cerkwi, młynów, wiejskich chałup, drewnianych dworów). Pomimo takiej samej identyfikacji wizualnej, na razie, brak jest wspólnych inicjatyw prezentujących dziedzictwo architektury drewnianej południowo-wschodniej Polski. W każdym województwie realizowana jest inna polityka udostępnienia obiektów i promocji danego odcinka szlaku. Biorąc pod uwagę długość wszystkich tras i liczbę obiektów, byłby to jeden z największych szlaków kulturowych w kraju.

Szlak Architektury Drewnianej w województwie śląskim ma długość 1060 km i obejmuje 93 zabytki, w województwie podkarpackim 1202 km i prezentuje kilkadziesiąt obiektów (w tym dwa znajdujące się na Liście Światowego Dziedzictwa Kulturowego UNESCO) podzielonych na 9 tras, w województwie świętokrzyskim jest to kolejne 58 budynków. W województwie małopolskim szlak ma długość 1500 km i obejmuje 237 zabytkowych obiektów drewnianych, spośród których aż 4 znalazły się na liście UNESCO.

W Małopolsce Szlak Architektury Drewnianej (SAD) jest największym szlakiem turystyczno-kulturowym. Trasa pełni rolę pokazowego produktu turystycznego.

Pomysł szlaku turystycznego obejmującego wybrane obiekty architektury drewnianej zrodził się pod koniec lat 90. w istniejącej wówczas Krakowskiej Agencji Rozwoju Turystyki. Wraz z wprowadzeniem nowego podziału administracyjnego, samorządowe władze Województwa Małopolskiego podjęły temat wykreowania nowego produktu turystycznego.

(Cytat za: http://www.malopolskie.pl/Turystyka/Sad)

W 2003 roku Województwo Małopolskie powołało Szlak Architektury Drewnianej w województwie małopolskim. Dokonano wówczas inwentaryzacji i opisu wszystkich obiektów, które miały znaleźć się na szlaku, wytyczono trasy zwiedzania, oznaczono tablicami szlak oraz rozpoczęto działania promocyjne dotyczące szlaku. W 2008 roku rolę koordynatora szlaku przejęła Małopolska Organizacja Turystyczna. Wymieniono wówczas oznakowanie obiektów oraz uzupełniono oznakowanie drogowe, przeprowadzono weryfikację obiektów i poszerzono szlak, powstały nowe wydawnictwa promocyjne.

W województwie małopolskim szlak podzielono na następujące odcinki:
Trasa I – Region Jurajsko-Oświęcimski,
Trasa IA – wariant Mogiła–Proszowice,
Trasa II – Region Nadwiślański,
Trasa III – Region Podhalańsko-Pieniński,
Trasa IV – Region Pogórza Beskidzkiego,
Trasa IVA – wariant Nowy Sącz–Limanowa
Trasa IVB – wariant Nowy Sącz–Krynica,
Trasa V – Region Krynicko-Gorlicki,
Trasa VI – trasa łącznikowa.

Turyści wszelkich informacji o poszczególnych obiektach, przebiegu trasy oraz publikacjach wydanych w ramach szlaku mogą się dowiedzieć z oficjalnej strony internetowej szlaku .

Część obiektów jest udostępniona (zwłaszcza w sezonie turystycznym). Na stronie internetowej podane są informacje o dostępności poszczególnych zabytków wraz z numerami telefonicznymi do osób opiekujących się obiektami.

Na szlaku realizowane są wydarzenia w ramach przedsięwzięcia „Muzyka zaklęta w drewnie”, czyli cykle koncertów letnich oraz koncertów kolęd, które odbywają się w zabytkowych, drewnianych wnętrzach.

W 2003 roku zostały wydane ulotki tematyczne: Szlak Architektury Drewnianej – kościółki wpisane na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturowego UNESCO opisujące zabytki w Dębnie Podhalańskim, Sękowej, Binarowej oraz Lipnicy Murowanej. Wydawnictwa zostały opublikowane w 5 wersjach językowych. W 2007 oraz 2009 została wydana mapa Szlaku Architektury Drewnianej. Dodatkowymi wydawnictwami o szlaku są: Małopolska – Szlak Architektury Drewnianej – przewodnik (2005, wznowiony w 2010). Materiały dostępne są w obiektach SAD oraz w biurze Małopolskiej Organizacji Turystycznej.

Wszystkie obiekty na szlaku są oznakowane tablicami informacyjnymi (w języku polskim, angielskim i niemieckim). Dodatkowo na terenie całego województwa znajduje się ponad 600 drogowskazów – tablic kierunkowych.

Szlak Architektury Drewnianej to jeden z najbardziej rozpoznawalnych szlaków turystyczno-kulturowych Małopolski. Jego promocji sprzyja dobrze rozbudowana strona internetowa, wsparcie merytoryczne i promocyjne ze strony Małopolskiej Organizacji Turystycznej (koordynator działań na szlaku) oraz Urzędu Marszałkowskiego Województwa Małopolskiego (inicjator szlaku).

Wydarzenia na szlaku, szeroki wybór literatury dotyczącej architektury drewnianej, obecność na trasie kościołów wpisanych na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturowego UNESCO oraz oznaczenie tablicowe (tablice kierunkowe i informacyjne) sprzyja ruchowi turystycznemu na szlaku.

Wybrane obiekty na szlaku:

• dwór z Drogini w Nadwiślańskim Parku Etnograficznym w Wygiełzowie jest parterowym, drewnianym budynkiem posadowionym na podmurówce, o ścianach wyprawionych tynkiem glinianym. Nakrywa go wysoki, łamany dach. Szeroka sień wejściowa dzieli trakt frontowy dworu na dwie części. Po lewej stronie znajduje się część przeznaczona na ekspozycję muzealną: salon, pokój pani, pokój rezydentki, sypialnia oraz gabinet pana domu,
• zagroda ze Staniątek w Nadwiślańskim Parku Etnograficznym w Wygiełzowie, która posiada ciekawą formę – zabudowania mieszkalne i gospodarcze zamknięte są w czworoboku, tworząc tym samym wewnętrzny dziedziniec – miejsce prac gospodarczych. Taki typ zabudowy nosi nazwę okół;
• dwór Moniaków w Orawskim Parku Etnograficznym w Zubrzycy Górnej podarowany państwu polskiemu przez otatnich właścicieli, którzy pragnęli, by powstało tu muzeum. W 1955 r. dwór wraz z budynkami gospodarczymi stał się zaczątkiem nowo powołanego skansenu – Orawskiego Parku Etnograficznego,
• tartak i folusz na terenie Orawskiego Parku Etnograficznego w Zubrzycy Górnej zbudowane na początku XX w., w miejscowości Zarębek Niżny, następnie przeniesione do skansenu,
• willa Oksza w Zakopanem, która została zaprojektowana w latach 1894–1895 przez Stanisława Witkiewicza, twórcę stylu zakopiańskiego;
• chałupa Gąsieniców Sobczaków w Zakopanem, w której można podziwiać tworzoną w latach 1886–1893 kolekcję Marii i Bronisława Dembowskich, twórców pierwszego zbioru sztuki ludowej na Podhalu.
• kościół z Łososiny Dolnej zbudowany w 1739 r., a znajdujący się od 2004 r. w Sądeckim Parku Etnograficznym;
• ewangelicki zbór drewniany, zbudowany w Stadłach w 1784 r., a obecnie znajdujący się na terenie Sądeckiego Parku Etnograficznego. Jego fundatorami byli osadnicy niemieccy, którzy przybyli na tereny Beskidu Sądeckiego w XVIII w. w ramach tzw. kolonizacji józefińskiej. Po II wojnie światowej, nieużytkowany zbór został przeniesiony do miejscowości Świniarsko, gdzie do końca XX w. funkcjonował jako kościół rzymskokatolicki. W 2003 r. został przeniesiony do skansenu i odzyskał pierwotny kształt;
• zagroda maziarska w Łosiu prezentująca historię wsi, której mieszkańcy tradycyjnie zajmowali się maziarstwem – wędrownym handlem mazią i smarami;
• cerkiew greckokatolicka w Bartnem zbudowana w 1842 r., która doskonale komponuje się z krajobrazem i przyrodą Beskidu Niskiego. Świątynia reprezentuje typ zachodniołemkowski – w środku podzielona jest na trzy części, a zabytkowy, barokowy ikonostas, oddziela nawę od prezbiterium;
• zagroda Felicji Curyłowej w Zalipiu została zachowana niemal w identycznej postaci, w jakiej istniała za życia tej utalentowanej zalipiańskiej malarki i popularyzatorki sztuki ludowej. Wnętrza wyposażone są w oryginalne meble, naczynia, oleodruki i pamiątki po artystce.
• dwór w Dołędze został wybudowany w połowie XIX w. z inicjatywy Marii Pikuzińskiej-Güntherowej. Jego historia wiąże się z ważnymi wydarzeniami historycznymi – dramatycznego roku 1846 (rabacji chłopskiej) czy powstania styczniowego, gdy dwór służył jako punkt zborny i lazaret dla powstańców.

Aplikacja mobilna SmartSAD
Aplikacja prezentuje tarnowską część Szlaku Architektury Drewnianej w Małopolsce, która obejmuje ponad 250 zabytkowych obiektów, które są nieodłącznym element polskiego krajobrazu, a najlepiej zachowały się właśnie w Małopolsce. Szlak łączy malownicze kościoły, piękne cerkwie, smukłe dzwonnice, staropolskie dwory, drewniane wille i skanseny, należące do najcenniejszych zabytków ludowej kultury materialnej.

Trasa jest dostępna w formie aplikacji na urządzenia mobilne w serwisie Traseo.pl
Kod trasy: 42627