W wyniku realizacji projektu powstanie południowo-zachodni Szlak Cystersów – liniowy produkt turystyczny przebiegający przez główne korytarze tranzytowe związane z EURO 2012. Trasa przebiegać będzie przez obiekty pocysterskie m.in. w Lądzie, Łeknie, Obrze, Ołoboku, Owińsku, Przemęcie, Wągrowcu, Wieleniu, Ludźmierzu, Mogile, Szczyrzycu, Szklanych Domach, Henrykowie, Kamieńcu Ząbkowickim, Bardzie, Krzeszowie, Trzebnicy, Jemielnicy, Rudach, Lubiążu, oraz w sąsiedztwie 11 z 19 obiektów wpisanych na listę światowego dziedzictwa kultury UNESCO. Szlak będzie posiadał również pętle lokalne tj. odnogi biegnące przez obszar oddziaływania poszczególnych opactw Cystersów. Na szlaku powstanie podstawowa infrastruktura turystyczna, tj. parkingi z wyposażeniem, sanitariaty, punkty informacji turystycznej itp.

(Cytat za: oficjalną stroną projektu)

Cystersi należą do najstarszych formacji zakonnych, które wyłoniły się już w średniowieczu pod koniec XI w. Nie sposób przecenić roli jaką przez kolejne wieki odegrali w kształtowaniu krajobrazu kulturowego Europy. Na Dolny Śląsk cystersi sprowadzeni zostali z niemieckiego opactwa Pforta nad Saalą i osadzeni w Lubiążu nad Odrą w 1163 r. Inicjatorem tej fundacji był książę Bolesław I Wysoki, wnuk Bolesława Krzywoustego. Lubiąscy cystersi założyli nowe filie na Dolnym Śląsku jak i poza jego granicami. Dolnośląskie ośrodki powstały w Henrykowie (1222-1228), kolejna w Kamieńcu koło Ząbkowic (1246-1247). Natomiast opactwo w Krzeszowie (1292) należy do filiacji Henrykowskiej. Godny podkreślenia jest fakt ufundowania przez księcia Henryka Brodatego i jego żonę Św. Jadwigę pierwszego klasztoru mniszek przybyłych z Bambergu (1202) do Trzebnicy. Ten żeński klasztor został oddany pod opiekę cystersom. Cystersi znani byli ze swym zamiłowań do rolnictwa i budownictwa; zakładali winnice i stawy rybne, budowali młyny, browary i tkalnie. Dolnośląskie cysterskie klasztory, jak w całej Europie, były ośrodkami postępu gospodarczego i kulturalnego, wywierającymi przemożny wpływ na rozwój ziem, na których się znajdowały. Cysterski Szlak, biegnący przez Dolny Śląsk, a będący częścią Europejskiego Szlaku Kulturowego rozpocząć trzeba po prawej stronie Odry od północnego Lubiąża i podążać w kierunku wschodnim do Trzebnicy, dalej na południe, przez Wrocław, już po lewej stronie Odry, do Henrykowa i Kamieńca, a stamtąd na zachód, aby zakończyć w Krzeszowie.

(Cytat za: oficjalną stroną projektu)

Wykaz obiektów cysterskich i pocysterskich w Małopolsce:

• Opactwo Cystersów Kraków Mogiła – bazylika mniejsza pw. MB Wniebowziętej i św. Stanisława BM – sanktuarium Chrystusa Ukrzyżowanego
• Opactwo Cystersów w Szczyrzycu – kościół pw. NMP Wniebowziętej i św. Stanisława BM
•  Czarna Góra – kościół pw. Przemienienia Pańskiego
• Jodłownik – dwa kościoły (stary drewniany i nowy) pw. Narodzenia NMP
• Kraków, os. Szklane Domy – kościół pw. Matki Boskiej Częstochowskiej i bł. Wincentego Kadłubka
• Trybisz – dwa kościoły (stary drewniany i nowy) pw. św. Elżbiety Węgierskiej
• Ludźmierz – bazylika mniejsza pw. Wniebowzięcia NMP – sanktuarium MB Królowej Podhala
• Prandocin – kościół pw. św. Jana Chrzciciela

Fot. MIK

Trasa jest dostępna w formie aplikacji na urządzenia mobilne w serwisie Traseo.pl
Kod trasy: 53693

Podróżowanie Szlakiem Cysterskim to nie tylko zwiedzanie klasztorów cysterskich, ale i swoista wyprawa w przeszłość, pełna refleksji nad duchowym życiem blisko natury, tak odległym i odmiennym od tego w obecnych czasach. Zapoznanie się z bogactwem cysterskiego dziedzictwa pozwoli współczesnemu człowiekowi pogłębić wiedzę o europejskich korzeniach i da inspirację do tworzenia teraźniejszości i przyszłości.

(z Deklaracji Kapituły Generalnej Zakonu Cystersów)

Cystersi wywodzą się bezpośrednio z zakonu benedyktynów, stąd ich dewiza: łacińska sentencja Ora et labora et lege. Ich historia rozpoczyna się w 1098 r., kiedy to św. Robert z Molesme założył pierwsze zgromadzenie. Stworzenie zakonu miało na celu odnowienie życia zakonnego w średniowiecznym Kościele. Dwadzieścia jeden lat później, dzięki papieżowi Kalikstowi II, cystersi stają się prawomocnymi sługami Boga.

Zakonnicy szybko rozprzestrzenili się po całej Europie, docierając także do Polski (XII w.). Należy podkreślić, że tam, gdzie wyrastały cysterskie klasztory następował rozwój nauki, kultury, medycyny, rzemiosła i rolnictwa.

(Źródło: oficjalna strona szlaku)

Dziś mamy możliwość poznania fascynującego świata zakonników w biało-czarnych habitach dzięki szlakowi cysterskiemu, który obejmuje trasy: pomorską, południowo-zachodnią i małopolską.

Szlak pomorski to właściwie pętla biegnąca od Żarnowca, przez Bukowo Morskie, Toruń, Pelplin i Gdańsk. Obejmuje on pierścienie: pucki, oliwski, pelpliński, koronowski oraz iwęcińsko-bukowski. Warto przybliżyć najważniejsze miejsca na szlaku.

KLASZTOR W ŻARNOWCU
Klasztor ten był klasztorem żeńskim, liczącym ok. 30 cysterek. Ufundował go, w 1253 r., opat cystersów z Oliwy. Z tego względu fundacja była bardzo zależna od Oliwy – konwent żarnowiecki nie miał własnej ksieni, tylko przeoryszę mianowaną przez opata oliwskiego. Zakonnice prowadziły szkołę dla dziewcząt z rodzin szlacheckich i szpital. Niestety wskutek reformacji klasztor wyludnił się i podupadł. Dlatego też w 1589 r. przekazano go benedyktynom z Chełmna.

OPACTWO BUKOWSKIE
Cystersi zostali sprowadzeni tu przez księcia gdańskiego Świętopełka II. Zajmowali się uprawą roli oraz różnymi rzemiosłami, m.in. produkcją cegieł, a także rybołówstwem. Bracia posiadali liczne młyny i warzelnię soli w Kołobrzegu oraz prawo wydobywania rud. Zakładali liczne karczmy oraz korzystali z praw łowieckich. Reformacja na Pomorzu doprowadziła do upadku klasztoru.

OPACTWO OLIWSKIE
Kontrowersyjna jest data fundacji oliwskiej, przypuszczalnie została założona w II połowie XII w. przez księcia pomorskiego Sambora II. Mnisi zajmowali się produkcją mąki, oraz prowadzeniem warsztatów stolarstwa artystycznego i drukarni (XVII-XVIII w.). Okres szczególnego rozkwitu klasztoru miał miejsce za rządów opata Jacka Rybińskiego (1740-82), który wybudował nowszą część Pałacu Opatów, założył ogród ozdobny, zaprojektowany przez największych mistrzów włoskich (dzisiejszy Park Oliwski), dokonał renowacji kościoła św. Jakuba oraz zainicjował budowę organów. W wyniku pierwszego rozbioru Polski dobra oliwskie znalazły się w obrębie państwa pruskiego, które dokonało jego kasaty (1 października 1831 r.). W 1925 r. zespół poklasztorny stał się siedzibą biskupa gdańskiego i diecezji gdańskiej.

OPACTWO PELPLIŃSKIE
Z inicjatywą założenia nowego opactwa wystąpił książę pomorski Sambor II. Bracia zajmowali się nie tylko gospodarką rolną i rzemiosłem, ale też rozwijali kulturę piśmienniczą poprzez systematyczne wzbogacanie zbiorów. Opactwo wielokrotnie było grabione i niszczone, m.in. wskutek najazdów husyckich (1433 r.), wojny trzynastoletniej (1454-1466) i najazdów szwedzkich. Lata świetności opactwa pelplińskiego przypadają na rządy Leonarda Rembowskiego, który zainicjował nowy, barokowy wystrój kościoła, powstanie słynnych tabulatur organowych oraz kronik klasztornych. XVII-wieczne wojny oraz rządy pruskie, sekularyzacja majątków ziemskich, ograniczenia w przyjmowaniu nowicjuszy, a od 1810 r. zupełny zakaz ich przyjmowania, wyniszczyły klasztor. W 1823 r. uległ on likwidacji. Do naszych czasów zachowało się ok. 2000 rękopisów, starodruków i inkunabułów pelplińskich, które możemy oglądać w zbiorach Biblioteki Seminaryjnej w Pelplinie.

CHEŁMNO
Według legendy konwent panien cysterek miał sprowadzić do Chełmna w 1230 r. pruski biskup misyjny Chrystian z Trzebnicy. Chełmiński klasztor wyróżniał się tym, że podlegał biskupowi diecezjalnemu oraz nie miał męskiego klasztoru opiekuńczego. Dzięki temu w bardzo wielu sprawach korzystać mógł z dużej samodzielności i niezależności. Po kasacie, w 1821 r. król pruski przekazał zabudowania klasztorne szarytkom, które zorganizowały w nich szpital, a w 1845 r. szkołę elementarną dla dziewcząt oraz ochronkę. Obecnie część zabudowań zajęta jest przez Dom Pomocy Społecznej dla Dzieci i Dorosłych.

TORUŃ
Odtworzenie historii klasztoru cysterek w Toruniu nie jest łatwe, bowiem nie zachowały się archiwa kościoła św. Jakuba przekazane wraz z zabudowaniami klasztornymi protestantom. Możemy jedynie przypuszczać, że cysterki sprowadzone zostały do Torunia przez Wielkiego Mistrza Zakonu Krzyżackiego Hanno von Sangershausena w 1263 r. W ciągu pierwszego wieku swego istnienia klasztor kilkakrotnie zmieniał swoją siedzibę, przenosząc się do różnych kościołów toruńskich: Świętego Krzyża, Świętego Wawrzyńca oraz Świętego Jakuba. Na skutek zarazy panującej w II połowie XVI w. wszystkie zakonnice wymarły i w 1579 r. kościół i klasztor przejęli ewangelicy. Na skutek podstępu protestanci odebrali zakonowi dokumenty dotyczące praw własności klasztoru. W sytuacji, gdy pomorskie cysterki nie mogły już udowodnić swych praw do obiektów, protestanci bezpodstawnie odebrali im kościół, zabudowania gospodarcze i część budynku klasztornego, w którym natychmiast utworzyli przytułek dla ubogich ewangeliczek, umieszczając w nim kilkanaście kobiet. Zabudowania gospodarcze zostały rozebrane.

Więcej informacji o Pomorskim Szlaku Cysterskim.

Założony na początku XI w. Zakon Kanoników Regularnych Stróżów Świętego Grobu Jerozolimskiego, jak brzmi jego pełna nazwa, miał za zadanie strzec Grobu Pańskiego w Jerozolimie i przybywających do niego pielgrzymów.

Do Polski bożogrobcy zostali sprowadzeni w 1163 r. przez Jaksę z Gryfitów. Osadził on zakonników w Miechowie, stąd często nazywani są miechowitami. Po roku 1198 nastąpił szczególnie ożywiony rozwój zakonu. Powstały nowe klasztory bożogrobców i to zarówno na terenach, gdzie zakon posiadał już swe placówki, czyli w Małopolsce i Wielkopolsce, a następnie także na Śląsku i na Mazowszu. W XVII i XVIII w. zakon był posiadaczem znacznych włości; w 1819 r. nastąpiła jego kasata.

Czasy świetności zakonu bożogrobców dawno minęły, a od formalnej kasaty zakonu na ziemiach polskich upłynęło wiele lat. Pomimo znacznego upływu czasu w miejscach gdzie wybudowali swoje kościoły, domy zakonne, szkoły czy szpitale do dnia dzisiejszego istnieją wyraźne ślady ich działalności.

(Cytat za: W. Barczyński, Małopolski Szlak Bożogrobców)

Małopolski Szlak Bożogrobców prowadzi przez następujące małopolskie zabytki:

• bazylika Grobu Bożego w Miechowie ,
• kościół pw. św. Krzyża w Siedliskach,
• kościół pw. św. Wita w Uniejowie,
• kościół pw. św. Jana Chrzciciela w Chodowie,
• kościół pw. św. Wojciecha w Sławicach,
• kościół pw. św. Andrzeja Apostoła w Wrocimowicach,
• kościół pw. Narodzenia św. Jana Chrzciciela w Chełmie,
• dawny kościół pw. św. Jadwigi oraz kościół pw. św. Barbary w Krakowie,
• kościół pw. św. Kwiryna w Łapszach Niżnych.

Małopolski Szlak Bożogrobców prezentujący historię i rolę bożogrobców oznakowany jest a pomocą tablic informacyjnych w miejscowościach: Miechów, Chełm, Uniejów, Chodów, Siedliska, Sławice, Wrocimowice. Dodatkowym materiałem ułatwiającym zwiedzanie szlaku jest przewodnik autorstwa W. Barczyńskiego „Małopolski Szlak Bożogrobców”, wydany w 2008 roku.

Trasa jest dostępna w formie aplikacji na urządzenia mobilne w serwisie Traseo.pl
Kod trasy: 32838

Cystersi odegrali ogromną rolę w kształtowaniu się kultury Europy w średniowieczu łącząc Europę Zachodnią i Polskę. Fundatorami opactw byli duchowni, książęta i możni.

Współcześnie na terenie Polski istnieją tylko cztery funkcjonujące opactwa cysterskie:

• w Mogile (w Krakowie), które jest siedzibą Ojca Prezesa Kongregacji Cystersów w Polsce,
• Wąchocku,
• Jędrzejowie,
• Szczyrzycu.

Oprócz opactw, do Szlaku Cysterskiego należą tzw. przeoraty, czyli klasztory zależne w Henrykowie i Oliwie (przeoraty opactwa w Szczyrzycu), Szklanych Domach (przeorat opactwa w Mogile) i Sulejowie (przeorat opactwa w Wąchocku). Istnieją również miejsca odnowy duchowej Cystersów w Trybszu i Czarnej Górze – są to placówki opactwa w Mogile, Jodłowniku (placówka opactwa w Szczyrzycu) oraz Winniku (placówka opactwa w Wąchocku). Natomiast wśród obiektów pocysterskich, należy wymienić klasztory męskie:
w miejscowościach: Bierzwnik, Bledzew, Bukowo Morskie, Koprzywnica, Koronowo, Ląd, Lubiąż, Ludźmierz, Łekno, Pelplin, Wągrowiec oraz żeńskie w miejscowościach: Cedynia, Chełmno, Koszalin, Marianowo, Toruń, Trzcińsko, Trzebnica, Żarnowiec.

Wśród działających dziś opactw, najważniejszym znajduje się w Krakowie – Mogile, z racji wspomnianej funkcji, a także faktu, że nie uległo ono (podobnie jak opactwo w Szczyrzycu) kasacie w XIX wieku. Dzięki temu zakonnicy, są w Mogile nieprzerwanie od roku 1225. W kościele warto przyjrzeć się krucyfiksowi słynącemu z cudów, a także ołtarzowi szafkowemu pochodzącemu z 1514 roku, na którego skrzydłach znajdują się wyrzeźbione sceny z życia Świętej Rodziny oraz malowane przedstawienie Męki Pańskiej. Poza bazyliką można odwiedzić drewniany kościół św. Bartłomieja  z XV wieku. Jest on niezwykły, ponieważ to najstarsza istniejąca drewniana świątynia, o trzech nawach w układzie halowym.

Drugie z opactw, które nie uległo kasacie, znajduje się w Szczyrzycu (woj.małopolskie). W budynkach klasztornych przylegających do XVII-wiecznego kościoła, urządzono muzeum. W nim można zobaczyć m.in. krucyfiks z XV wieku, kropielnicę z XVI wieku, kolekcję kielichów mszalnych oraz cudowny obraz Matki Boskiej.

Cystersi z Wąchocka (woj.świętokrzyskie) mogą się poszczycić opieką nad świątynią, zaliczaną do najlepiej zachowanych kościołów romańskich w Polsce. Tym, co jeszcze wyróżnia ten zespół klasztorny wśród innych, są mury w układzie poziomych pasów piaskowca: żółtoszarego i brunatno-czerwonego. Zbudowane zostały z ciosów z pobliskich kamieniołomów. Na uwagę zasługuje kapitularz, jako jedno z najlepiej zachowanych i najpiękniejszych pomieszczeń późnoromańskich w kraju. Interesujące są organy, których brzmienie określa się, jako jedno z najszlachetniejszych, w Polsce.

Ostatnie z działających opactw, mieści się w Jędrzejowie (woj. świętokrzyskie). Będąc tam nie można nie zobaczyć tabernakulum z około 1766 roku, późnobarokowej dzwonnicy oraz nagrobka figuralnego kasztelana krakowskiego Pakosława z Mstyczowa. W kościele znajdują się również relikwie bł. Wincentego Kadłubka, ale tym co stanowi największą wartość są organy, będące zarówno instrumentem, jak i dziełem sztuki. Oryginalne rozwiązania mechaniczne organ zachowały się w stanie niezmienionym, a kute w brązie klucze rejestrowe są unikatem w skali światowej. Aby móc zachwycać się dźwiękiem instrumentu, warto wybrać się do Jędrzejowa na Międzynarodowy Festiwal Muzyki Organowej i Kameralnej.