Podróżowanie Szlakiem Cysterskim to nie tylko zwiedzanie klasztorów cysterskich, ale i swoista wyprawa w przeszłość, pełna refleksji nad duchowym życiem blisko natury, tak odległym i odmiennym od tego w obecnych czasach. Zapoznanie się z bogactwem cysterskiego dziedzictwa pozwoli współczesnemu człowiekowi pogłębić wiedzę o europejskich korzeniach i da inspirację do tworzenia teraźniejszości i przyszłości.

(z Deklaracji Kapituły Generalnej Zakonu Cystersów)

Cystersi wywodzą się bezpośrednio z zakonu benedyktynów, stąd ich dewiza: łacińska sentencja Ora et labora et lege. Ich historia rozpoczyna się w 1098 r., kiedy to św. Robert z Molesme założył pierwsze zgromadzenie. Stworzenie zakonu miało na celu odnowienie życia zakonnego w średniowiecznym Kościele. Dwadzieścia jeden lat później, dzięki papieżowi Kalikstowi II, cystersi stają się prawomocnymi sługami Boga.

Zakonnicy szybko rozprzestrzenili się po całej Europie, docierając także do Polski (XII w.). Należy podkreślić, że tam, gdzie wyrastały cysterskie klasztory następował rozwój nauki, kultury, medycyny, rzemiosła i rolnictwa.

(Źródło: oficjalna strona szlaku)

Dziś mamy możliwość poznania fascynującego świata zakonników w biało-czarnych habitach dzięki szlakowi cysterskiemu, który obejmuje trasy: pomorską, południowo-zachodnią i małopolską.

Szlak pomorski to właściwie pętla biegnąca od Żarnowca, przez Bukowo Morskie, Toruń, Pelplin i Gdańsk. Obejmuje on pierścienie: pucki, oliwski, pelpliński, koronowski oraz iwęcińsko-bukowski. Warto przybliżyć najważniejsze miejsca na szlaku.

KLASZTOR W ŻARNOWCU
Klasztor ten był klasztorem żeńskim, liczącym ok. 30 cysterek. Ufundował go, w 1253 r., opat cystersów z Oliwy. Z tego względu fundacja była bardzo zależna od Oliwy – konwent żarnowiecki nie miał własnej ksieni, tylko przeoryszę mianowaną przez opata oliwskiego. Zakonnice prowadziły szkołę dla dziewcząt z rodzin szlacheckich i szpital. Niestety wskutek reformacji klasztor wyludnił się i podupadł. Dlatego też w 1589 r. przekazano go benedyktynom z Chełmna.

OPACTWO BUKOWSKIE
Cystersi zostali sprowadzeni tu przez księcia gdańskiego Świętopełka II. Zajmowali się uprawą roli oraz różnymi rzemiosłami, m.in. produkcją cegieł, a także rybołówstwem. Bracia posiadali liczne młyny i warzelnię soli w Kołobrzegu oraz prawo wydobywania rud. Zakładali liczne karczmy oraz korzystali z praw łowieckich. Reformacja na Pomorzu doprowadziła do upadku klasztoru.

OPACTWO OLIWSKIE
Kontrowersyjna jest data fundacji oliwskiej, przypuszczalnie została założona w II połowie XII w. przez księcia pomorskiego Sambora II. Mnisi zajmowali się produkcją mąki, oraz prowadzeniem warsztatów stolarstwa artystycznego i drukarni (XVII-XVIII w.). Okres szczególnego rozkwitu klasztoru miał miejsce za rządów opata Jacka Rybińskiego (1740-82), który wybudował nowszą część Pałacu Opatów, założył ogród ozdobny, zaprojektowany przez największych mistrzów włoskich (dzisiejszy Park Oliwski), dokonał renowacji kościoła św. Jakuba oraz zainicjował budowę organów. W wyniku pierwszego rozbioru Polski dobra oliwskie znalazły się w obrębie państwa pruskiego, które dokonało jego kasaty (1 października 1831 r.). W 1925 r. zespół poklasztorny stał się siedzibą biskupa gdańskiego i diecezji gdańskiej.

OPACTWO PELPLIŃSKIE
Z inicjatywą założenia nowego opactwa wystąpił książę pomorski Sambor II. Bracia zajmowali się nie tylko gospodarką rolną i rzemiosłem, ale też rozwijali kulturę piśmienniczą poprzez systematyczne wzbogacanie zbiorów. Opactwo wielokrotnie było grabione i niszczone, m.in. wskutek najazdów husyckich (1433 r.), wojny trzynastoletniej (1454-1466) i najazdów szwedzkich. Lata świetności opactwa pelplińskiego przypadają na rządy Leonarda Rembowskiego, który zainicjował nowy, barokowy wystrój kościoła, powstanie słynnych tabulatur organowych oraz kronik klasztornych. XVII-wieczne wojny oraz rządy pruskie, sekularyzacja majątków ziemskich, ograniczenia w przyjmowaniu nowicjuszy, a od 1810 r. zupełny zakaz ich przyjmowania, wyniszczyły klasztor. W 1823 r. uległ on likwidacji. Do naszych czasów zachowało się ok. 2000 rękopisów, starodruków i inkunabułów pelplińskich, które możemy oglądać w zbiorach Biblioteki Seminaryjnej w Pelplinie.

CHEŁMNO
Według legendy konwent panien cysterek miał sprowadzić do Chełmna w 1230 r. pruski biskup misyjny Chrystian z Trzebnicy. Chełmiński klasztor wyróżniał się tym, że podlegał biskupowi diecezjalnemu oraz nie miał męskiego klasztoru opiekuńczego. Dzięki temu w bardzo wielu sprawach korzystać mógł z dużej samodzielności i niezależności. Po kasacie, w 1821 r. król pruski przekazał zabudowania klasztorne szarytkom, które zorganizowały w nich szpital, a w 1845 r. szkołę elementarną dla dziewcząt oraz ochronkę. Obecnie część zabudowań zajęta jest przez Dom Pomocy Społecznej dla Dzieci i Dorosłych.

TORUŃ
Odtworzenie historii klasztoru cysterek w Toruniu nie jest łatwe, bowiem nie zachowały się archiwa kościoła św. Jakuba przekazane wraz z zabudowaniami klasztornymi protestantom. Możemy jedynie przypuszczać, że cysterki sprowadzone zostały do Torunia przez Wielkiego Mistrza Zakonu Krzyżackiego Hanno von Sangershausena w 1263 r. W ciągu pierwszego wieku swego istnienia klasztor kilkakrotnie zmieniał swoją siedzibę, przenosząc się do różnych kościołów toruńskich: Świętego Krzyża, Świętego Wawrzyńca oraz Świętego Jakuba. Na skutek zarazy panującej w II połowie XVI w. wszystkie zakonnice wymarły i w 1579 r. kościół i klasztor przejęli ewangelicy. Na skutek podstępu protestanci odebrali zakonowi dokumenty dotyczące praw własności klasztoru. W sytuacji, gdy pomorskie cysterki nie mogły już udowodnić swych praw do obiektów, protestanci bezpodstawnie odebrali im kościół, zabudowania gospodarcze i część budynku klasztornego, w którym natychmiast utworzyli przytułek dla ubogich ewangeliczek, umieszczając w nim kilkanaście kobiet. Zabudowania gospodarcze zostały rozebrane.

Więcej informacji o Pomorskim Szlaku Cysterskim.