Szlak Cysterski prezentuje obiekty związane z historią klasztorów cysterskich i nie jest szlakiem wyłącznie małopolskim, ponieważ obejmuje wszystkie cysterskie obiekty w kraju. W 1990 roku Szlak Cysterski został wpisany do programu Europejskich Szlaków Kulturowych, zainicjowanego przez Radę Europy. Funkcją szlaku jest zachowanie i prezentacja dziedzictwa materialnego i duchowego zakonów.

Cystersi odegrali ogromną rolę w kształtowaniu się kultury Europy w średniowieczu łącząc Europę Zachodnią i Polskę. Fundatorami opactw byli duchowni, książęta i możni.

Współcześnie na terenie Polski istnieją tylko cztery funkcjonujące opactwa cysterskie:

• w Mogile (w Krakowie), które jest siedzibą Ojca Prezesa Kongregacji Cystersów w Polsce,
• Wąchocku,
• Jędrzejowie,
• Szczyrzycu.

Oprócz opactw, do Szlaku Cysterskiego należą tzw. przeoraty, czyli klasztory zależne w Henrykowie i Oliwie (przeoraty opactwa w Szczyrzycu), Szklanych Domach (przeorat opactwa w Mogile) i Sulejowie (przeorat opactwa w Wąchocku). Istnieją również miejsca odnowy duchowej Cystersów w Trybszu i Czarnej Górze – są to placówki opactwa w Mogile, Jodłowniku (placówka opactwa w Szczyrzycu) oraz Winniku (placówka opactwa w Wąchocku). Natomiast wśród obiektów pocysterskich, należy wymienić klasztory męskie:
w miejscowościach: Bierzwnik, Bledzew, Bukowo Morskie, Koprzywnica, Koronowo, Ląd, Lubiąż, Ludźmierz, Łekno, Pelplin, Wągrowiec oraz żeńskie w miejscowościach: Cedynia, Chełmno, Koszalin, Marianowo, Toruń, Trzcińsko, Trzebnica, Żarnowiec.

Wśród działających dziś opactw, najważniejszym znajduje się w Krakowie – Mogile, z racji wspomnianej funkcji, a także faktu, że nie uległo ono (podobnie jak opactwo w Szczyrzycu) kasacie w XIX wieku. Dzięki temu zakonnicy, są w Mogile nieprzerwanie od roku 1225. W kościele warto przyjrzeć się krucyfiksowi słynącemu z cudów, a także ołtarzowi szafkowemu pochodzącemu z 1514 roku, na którego skrzydłach znajdują się wyrzeźbione sceny z życia Świętej Rodziny oraz malowane przedstawienie Męki Pańskiej. Poza bazyliką można odwiedzić drewniany kościół św. Bartłomieja  z XV wieku. Jest on niezwykły, ponieważ to najstarsza istniejąca drewniana świątynia, o trzech nawach w układzie halowym.

Drugie z opactw, które nie uległo kasacie, znajduje się w Szczyrzycu (woj.małopolskie). W budynkach klasztornych przylegających do XVII-wiecznego kościoła, urządzono muzeum. W nim można zobaczyć m.in. krucyfiks z XV wieku, kropielnicę z XVI wieku, kolekcję kielichów mszalnych oraz cudowny obraz Matki Boskiej.

Cystersi z Wąchocka (woj.świętokrzyskie) mogą się poszczycić opieką nad świątynią, zaliczaną do najlepiej zachowanych kościołów romańskich w Polsce. Tym, co jeszcze wyróżnia ten zespół klasztorny wśród innych, są mury w układzie poziomych pasów piaskowca: żółtoszarego i brunatno-czerwonego. Zbudowane zostały z ciosów z pobliskich kamieniołomów. Na uwagę zasługuje kapitularz, jako jedno z najlepiej zachowanych i najpiękniejszych pomieszczeń późnoromańskich w kraju. Interesujące są organy, których brzmienie określa się, jako jedno z najszlachetniejszych, w Polsce.

Ostatnie z działających opactw, mieści się w Jędrzejowie (woj. świętokrzyskie). Będąc tam nie można nie zobaczyć tabernakulum z około 1766 roku, późnobarokowej dzwonnicy oraz nagrobka figuralnego kasztelana krakowskiego Pakosława z Mstyczowa. W kościele znajdują się również relikwie bł. Wincentego Kadłubka, ale tym co stanowi największą wartość są organy, będące zarówno instrumentem, jak i dziełem sztuki. Oryginalne rozwiązania mechaniczne organ zachowały się w stanie niezmienionym, a kute w brązie klucze rejestrowe są unikatem w skali światowej. Aby móc zachwycać się dźwiękiem instrumentu, warto wybrać się do Jędrzejowa na Międzynarodowy Festiwal Muzyki Organowej i Kameralnej.