Geocaching, jako nowa forma turystyki kulturowej, kryje w sobie ogromny potencjał – stanowi bowiem alternatywną formę zwiedzania danego regionu. Warto wspomnieć o geocachingu w kontekście komercjalizacji turystyki, wydaje się bowiem, że często poprzez taką formę aktywności i zabawy można odkryć nieznane i w pewnym sensie zapomniane miejsca. Uniwersalność gry polega na tym, że każdy może ją tworzyć i w niej uczestniczyć. Ta nowa forma spędzania wolnego czasu może więc być doskonałą alternatywą dla tradycyjnego zwiedzania.

Głównym celem geocachingu jest odkrywanie nowych, nieznanych miejsc. Infrastruktura i baza turystyczna nie są istotnymi elementami dla uczestników gry. Z tego powodu stanowi ona doskonałą formę turystyki szczególnie w miejscach pod tym względem słabo rozwiniętych lub takich, które mogą wydawać się nieatrakcyjne.

Geocaching to także doskonała baza dla wszelkiej aktywności fizycznej. Stwarza okazję do odkrywania ciekawych miejsc, połączonego z wysiłkiem fizycznym. Idea tej zabawy może zostać połączona z różnego rodzaju aktywnościami fizycznymi – trekkingiem, żeglarstwem, turystyką rowerową, wspinaczką itd. Większość skrzynek jest dostępna dla każdego, niezależnie od wieku i sprawności fizycznej. Istnieją jednak też takie, do których potrzebny jest specjalistyczny sprzęt czy wcześniejszy trening w zakresie wspinaczki bądź choćby nurkowania – tajemnicze skrzynki są ukrywane nawet pod wodą!

Geocaching jako nowa forma turystyki kulturowej powstał w roku 2000, kiedy po raz pierwszy w USA udostępniono do ogólnego użytku sygnał GPS (do tego czasu, sygnał ten był zarezerwowany dla wojska). Krótko po tym, inżynier informatyk Dave Ulmer stworzył grę, która polegała na ukrywaniu w terenie jakiegoś przedmiotu (najczęściej skrzynki) i publicznym udostępnianiu lokalizacji skrytki. Od tego czasu geocaching skupił ponad 5 mln użytkowników na całym świecie, w Polsce ok. 17 tysięcy. Ze względu na dostępność narzędzi do odbioru GPS zainteresowanie grą stale wzrasta. Można tylko przypuszczać, że jej niezwykła popularność wynika przede wszystkim z prostych zasad oraz różnorodności typów skrytek i miejsc lokalizacji. Twórcy skrytek, często oprócz danych współrzędnych umożliwiających graczom dotarcie do skrzynek tworzą bogate opisy poszukiwanych miejsc zawierające wiele informacji o interesujących ich punktach turystycznych. Skierowanie uwagi na dane miejsce poprzez informację o potencjalnej lokalizacji skrzynki często jest skuteczną zachętą do odwiedzenia danego zakątka.

Z biegiem lat gra ewoluowała i obecnie można rozróżnić co najmniej kilka jej wariantów. Jednym z ciekawszych jest „Wherigo”, którego idea sprowadza się do „tworzenia oraz prowadzenia w terenie gier wykorzystujących odbiornik GPS. Dzięki wykorzystaniu kartridża Wherigo poszukiwanie skrytki może przynieść bogate wrażenia” . Inna odmiana gry – „EartCache” – polega na odkrywaniu geologicznych tajemnic ziemi. W skrzynkach schowanych w ramach tej gry można znaleźć informacje z zakresu geologii, a także współrzędne, dzięki którym zlokalizujemy dane zjawisko: „Poszukiwacze EarthCache mogą zobaczyć, jak nasza planeta kształtowała się w trakcie procesów geologicznych, jak wykorzystujemy jej zasoby oraz jak naukowcy zbierają informacje na temat Ziemi”.

W „Mega-Wydarzeniu” chodzi o poszukiwanie skrzynek poprzez zorganizowanie dużej akcji, w której może wziąć co najmniej 500 geocacherów z różnych stron świata. W tym kontekście „Mega-Wydarzenie” można uznać za działanie stanowiące podstawę tworzenia się globalnej społeczności. Rozsiani po całym świecie uczestnicy tej wersji geocoachingu mają za zadanie odnaleźć skrzynki zawierające przedmioty lub karty podróżne – które powinny być przenoszone przez geocacherów do innej skrzynki niż ta, w której były poprzednio. Taka forma gry pozwala na śledzenie przenoszonego przedmiotu po całym świecie.

Kubalonka, fot. K. Fidyk (MIK)

Geocaching jest ciekawym zjawiskiem także z innego powodu. W 2002 roku uczestnicy zabawy zorganizowali po raz pierwszy akcję „Cache In Trash Out”(Zostaw skrytkę, zabierz śmieci), która polegała na sprzątaniu parków i miejsc, które cieszą się dużą popularnością wśród geocacherów. Dzięki takim akcjom nowa forma turystyki kulturowej może stać się nie tylko przyjemną, ale także pożyteczną formą zabawy.

Potencjał geocachingu coraz częściej dostrzegają władze miast i nie tylko – jest to doskonały sposób na promocję, szczególnie małych miejscowości. Potwierdzają to doświadczenia innych państw: w jednym z artykułów dotyczącym tego zagadnienia można przeczytać: „W Niemczech rozwój geocachingu spowodował polepszenie kondycji lokalnych przedsiębiorstw turystycznych, które wcześniej przeżywały kryzys”. Dzięki zaangażowaniu mieszkańców, najlepiej znających dany obszar, możliwy jest rozwój geocachingu, a co za tym idzie, także odkrywanie ciekawych, mało uczęszczanych miejsc i promocja turystyki kulturowej.

Coraz częściej władze gmin i instytucji samorządowych starają się przyczynić do rozwoju swojego regionu poprzez wyznaczanie tras w ramach gry. Na przykład w powiecie kościerskim (woj. pomorskie) zrealizowano projekt „Geocaching – innowacyjna forma promocji walorów turystycznych obszaru LGR Mòrénka”, w ramach którego w ciekawych miejscach ukryto 40 skrzynek. Oprócz wyznaczenia tras, stworzono foldery turystyki rowerowej, paszporty turysty i mapę powiatu. W Nowym Tomyślu zrealizowano zaś projekty „Skarby wiklinowego grodu – Geocaching po Nowym Tomyślu” oraz „Miejsca zwykłe i niezwykłe – Geocaching po gminie Nowy Tomyśl”, promujące obiekty turystyczne lub historyczne w tym regionie. Podejmowane działania nie zmieniają jednak faktu, że w dalszym ciągu w całym kraju można znaleźć wiele miejsc uznawanych za regiony ciekawe pod względem turystycznym i kulturowym, które nie są dostatecznie promowane.

Geocoaching jest zjawiskiem pozytywnym w każdym możliwym aspekcie. Na jednej z polskich stron zajmujących się tą tematyką można przeczytać: „Geocaching jest zabawą międzynarodową kierowaną do poszukiwaczy przygód w każdym wieku. Jej uczestnicy utrzymują ze sobą kontakty i organizują cykliczne spotkania. Ważna jest również dla nich ochrona środowiska”. Szansa na relaks połączony ze zdobywaniem wiedzy na temat regionu oraz aktywnym działaniem na rzecz ochrony środowiska to prawdopodobnie najlepsze motywatory skłaniające do udziału w przynajmniej jednym poszukiwaniu ukrytych skarbów.

A na odkrywców w okolicach Krakowa czeka 799 tajemniczych skrzynek.

Jednym ze sposobów ochrony i promocji regionalnej żywności jest związana ze zrównoważonym rozwojem polityka prowadzona przez Unię Europejską,. Przyczynia się ona do popularyzowania tradycyjnej żywności regionalnej. W celu wyróżnienia wyjątkowych produktów, będących świadectwem dziedzictwa kulinarnego danego regionu, UE wprowadziła europejski system oznaczeń. Produkty, które są zarejestrowane w takim systemie, bez wątpienia stają się wizytówką całego regionu. Obecnie można rozróżnić trzy oznaczenia, które stanowią o wysokim poziomie i tradycyjnym charakterze danego produktu.

Pierwszy z nich to Chroniona Nazwa Pochodzenia, odnosząca się do miejsca wyrobu produktu. Do tej pory wyróżniono 9 produktów z całej Polski. Co ciekawe, aż 5 z nich pochodzi z Małopolski. Są to: bryndza podhalańska, fasola Piękny Jaś z Doliny Dunajca, karp zatorski, oscypek i redykołka.

Chronione Oznaczenie Geograficzne oznacza „nazwę produktu, pochodzącego z określonego regionu, miejsca lub kraju, którego jakość, renoma lub inne cechy charakterystyczne są wynikiem danego pochodzenia geograficznego” (Slow Life magazyn, s. 70. nr. 1/2013). W tej kategorii wyróżniono 18 polskich produktów, z których 6 to wyroby małopolskie: chleb prądnicki, jabłka łąckie, jagnięcina podhalańska, kiełbasa lisiecka, obwarzanek krakowski i suska sechlońska (suszona i podwędzona śliwka).

Gwarantowana Tradycyjna Specjalność odnosi się do produktu posiadającego „specyficzny charakter odróżniający go od podobnych produktów należących do tej samej kategorii oraz udokumentowaną co najmniej dwudziestopięcioletnią tradycję i historię jego wytwarzania” (Slow Life magazyn, s. 70. nr. 1/2013). W tej kategorii dotychczas zarejestrowanych jest 9 produktów, w tym 7 to produkty wytwarzane także w Małopolsce. Są to miody pitne: Czwórniak, Trójniak, Dwójniak, Półtorak, kiełbasa jałowcowa, kiełbasa myśliwska i kabanosy.

System oznaczeń żywności i same produkty promowane są przez Ministerstwo Rolnictwa w ramach kampanii „Trzy Znaki Smaku”.

Chleb prądnicki, Poznań Smaki Regionów 2014, fot. MOs810 (Wikipedia)

Ciesząc się smakiem lokalnych produktów, pamiętajmy więc o tym, że małopolska kuchnia jest coraz częściej doceniana na świecie, co stanowi potwierdzenie wyjątkowości, jakości i różnorodności. Funkcjonując w świecie zdominowanym przez konsumpcję i wielkie koncerny masowo produkujące żywność, warto pamiętać o tym, jak ważną kwestią pozostaje zachowanie kulinarnego dziedzictwa regionu.

Na nawyki żywieniowe Małopolan, utrzymujące się do dziś, największy wpływ miały miejscowe produkty rolne. Ludność Małopolski, w większości ubodzy chłopi, odżywiała się nędznie, głównie „ziemniakami, kapustą i potrawami mącznymi, które przyrządza się z najtańszych gatunków zboża (jęczmienia, owsa, rzadziej z żyta i pszenicy)”. Pożywienie, które jadano na wsi, dzieliło się na zwykłe i świąteczne. Do codziennych posiłków zaliczano te, przygotowywane na bazie rozmaitych kasz, ziemniaków, grochu, kiszonek, natomiast odświętnie spożywano mięso, które było produktem luksusowym.

Kuchnia dworska to tradycyjne potrawy i produkty, które gościły na stołach zamków i pałaców, to kuchnia elit. Podstawą dla tej kuchni było mięso, często dziczyzna, a także luksusowe towary sprowadzane z zagranicy. Dzięki kontaktom z Francją, Włochami i innymi częściami Europy, popularne tam produkty i przyprawy zaczęły pojawiać się również w Krakowie.

Małopolska kuchnia regionalna charakteryzuje się także wpływami obcych kultur, których przedstawiciele zamieszkiwali ten region. Charakterystyczne są więc wpływy kuchni żydowskiej, która była obecna głównie na Kazimierzu – dzielnicy żydowskiej w Krakowie. Istotne są także wpływy kuchni wschodniej, będące rezultatem nawiązywania kontaktów i powstawania szlaków handlowych pomiędzy Krakowem a Lwowem. Jednak najbardziej charakterystyczna okazuje się kuchnia galicyjska. Współcześnie znane są przede wszystkim dzieła wiedeńskich cukierników, takie jak sernik wiedeński czy wafel przekładany kakaową masą, zwany piszingerem.

Jedną z typowych przypraw stosowanych od wieków była sól kamienna pochodząca z Wieliczki i Bochni, a także kminek, dodawany do potraw z grochu, kapusty, mięs i chleba. Do charakterystycznych dań tego regionu można zaliczyć: maczankę krakowską, moskole, kwaśnicę, żurek po krakowsku oraz kaczkę faszerowaną kaszą i grzybami.

Kwaśnica, fot. Mariuszjbie (Wikipedia)

Bogactwo kulinarne Małopolski odeszło w zapomnienie już podczas II wojny światowej. Także w czasach PRL-u trudno było znaleźć lokalne produkty, zwłaszcza w miastach. Zastąpiła je żywność produkowana na skalę masową. W pierwszych latach gospodarki wolnorynkowej w ogromnym tempie powstawały hipermarkety i restauracje szybkiej obsługi, gdzie serwowano żywność marnej jakości, sprowadzaną z zagranicy.

Dopiero ostatnie lata dają nadzieję na zmianę podejścia konsumentów do kwestii związanych z dziedzictwem kulinarnym. Obserwujemy powrót do korzeni i świadome czerpanie z tradycyjnej regionalnej kuchni. Ochrona dziedzictwa kulinarnego może pomóc w odrodzeniu lokalnych tradycji, które często są już całkowicie zapomniane.

Specyficzne dla Małopolski jest kiszenie i wędzenie. Dzięki tym sposobom konserwacji żywności, regionalna kuchnia ma unikalny smak. W przeszłości duże kompleksy leśne dostarczały znakomitej jakości dziczyzny i owoców, natomiast tradycja sadownictwa sprawiła, że także współcześnie na małopolskich targach można kupić stare i zapomniane odmiany jabłek, gruszek i śliw. Siłą regionalnej kuchni małopolskiej są również przepisy przekazywane z pokolenia na pokolenie.

Dziedzictwo kulinarne jest wykorzystywane do budowania marki regionu. W Małopolsce organizowane są wydarzenia i działania promujące tradycyjną lokalną żywność, m.in. Festiwal Pierogów w Krakowie, Małopolski Festiwal Smaku, Święto Soli w Wieliczce, Święto Suszonej Śliwki czy Jarmark Podhalański. Rosnące zainteresowanie tematyką kulinarną znajduje swoje odbicie także w turystyce. Powstają szlaki kulinarne, takie jak: Małopolska Trasa Smakoszy, Małopolski Szlak Oscypkowy czy Małopolski Szlak Winny.

Sery góralskie fot . Paweł Swiegoda (Paberu) (Wikipedia)

W 2014 roku z inicjatywy Polskiej Organizacji Turystycznej powstała instytucja Polskie Szlaki Kulinarne, do której zadań będzie należeć przede wszystkim: „działanie na rzecz efektywniejszego wykorzystania potencjału w regionie, w oparciu o walory środowiska przyrodniczego, dziedzictwa kulturowego i kulinarnego; zbudowanie, w skali ponadregionalnej i krajowej, markowych kulinarnych produktów turystycznych opartych na kuchni regionalnej i produktach tradycyjnych; promocja i zdobywanie nowych rynków dla sprzedaży kulinarnych produktów turystycznych opartych na kuchni regionalnej i produktach tradycyjnych w kraju i poza jego granicami; wzrost udziału produktów innowacyjnych w polskiej ofercie turystycznej; wzrost zainteresowania produktami tradycyjnymi i zwiększenie popytu na te produkty”. Pozostaje mieć nadzieję, że dzięki Polskim Szlakom Kulinarnym Małopolska będzie się kojarzyć wyjątkowo smakowicie!

Jedną z form upamiętnienia związków Jana Pawła II z Polską jest wytyczanie szlaków turystycznych wzdłuż tras wędrówek księdza Karola Wojtyły. Są to szlaki górskie i kajakowe poprowadzone najczęściej wzdłuż tradycyjnych szlaków turystycznych.

W 2003 r. w Krakowie została powołana Fundacja „Szlaki Papieskie”, której celem jest m.in. tworzenie nowych udokumentowanych szlaków. W tym samym roku z wytyczonych w Małopolsce szlaków został utworzony Małopolski Szlak Papieski, który biegnie z Krakowa i Kalwarii Zebrzydowskiej do Starego Sącza przez m.in. Beskidy, Gorce i Tatry.

Szlaki papieskie

Oferta obiektów na każdym szlaku jest szeroka i w miarę możliwości urozmaicona. Niemniej gdyby się to okazało mało satysfakcjonujące turysta może stworzyć własną trasę wycieczki, łącząc obiekty z kilku szlaków. Ponadto, podróżując w powyższy sposób, można wybrać najbardziej odpowiadający zwiedzającym środek lokomocji: od roweru, poprzez samochód, pociąg, na statku kończąc.

Oznakowanie szlaków w terenie za pomocą tablic lub dostępnych map ułatwia poruszanie się po nich. Dla dociekliwych koordynatorzy szlaków proponują opracowania merytoryczne obiektów i ich krajobrazu kulturowego dostępne w formie wirtualnej lub papierowej.

fot. arch. MIK

Na szlakach można poznać i spotkać ludzi związanych z konkretnym miejscem, regionem, grupą etniczną, np. górala wyrabiającego oscypki, hafciarkę na szlaku tradycyjnych rzemiosł. Sporą atrakcją jest możliwość wzięcia udziału w wydarzeniach realizowanych przez koordynatorów szlaków, np. koncertach, warsztatach, oprowadzaniu przez przewodnika, degustacji regionalnych potraw.

Podróżowanie szlakami jest doskonałym sposobem na zaznajomienie się z historią, sztuką, techniką, walorami natury, co jest szczególnie cenne w procesie edukacji dzieci i młodzieży. Co więcej może się przerodzić w fantastyczną zabawę. Jest trasa, na niej są obiekty opracowane merytorycznie, związane z konkretnymi osobami, historią itd. Ostateczny kształt zależy od indywidualnych potrzeb, zainteresowań, chęci i możliwości. Powodzenia!

Szlaki kulturowe są tworzone, po pierwsze, po to, aby pokazać, usystematyzować, zebrać to, co wytworzył człowiek na jakiejś przestrzeni, w jakimś czasie. Po drugie, aby człowiek poprzez szlak i zawartą w nim historię mógł odnaleźć swoją tożsamość. Po wtóre, aby mógł pogłębiać w sobie pasje poznawania i badania regionu. I kolejne, aby na szlaku mógł wypocząć w aktywny sposób i spędzić miło i przyjemnie wolny czas.

Powstałe szlaki uwzględniają także krajobraz kulturowy, w którym żyje i działa człowiek. To właśnie elementy krajobrazu kulturowego są zwiedzanymi obiektami na trasie szlaku. Obiekty te związane są ze światem materialnym (np. drewniany kościół, kopalnia) lub ze światem duchowym (podania, legendy, sposoby wytwarzania przedmiotów, żywności). Celem szlaku jest także ochrona i promocja tychże.