Zapraszamy na spacer szlakiem zabytków architektury wielickiej. Naszą wędrówkę rozpoczynamy na ulicy Zamkowej, gdzie znajduje się dawny Zamek Żupny.

W XIII wieku (w czasach odkrycia w Wieliczce soli kamiennej) na potrzeby administracji
zarządzającej żupą, czyli kopalnią wybudowano zamek zwany żupnym. Choć wygląd zamku kształtował się przez wieki, budowla ta nie zmieniała swego przeznaczenia przez ponad 650 lat. Dziś w zamku mieści się Muzeum Żup Krakowskich, w którym znajduje się ekspozycja dotycząca historii Wieliczki, archeologii, a także jedyna w Polsce kolekcja solniczek. Na zamkowym dziedzińcu można zobaczyć zrekonstruowany przebieg średniowiecznego muru obronnego z XIII wieku i odtworzone pozostałości dawnej kuchni żupnej, a także XIV-wieczną basztę oraz
pochodzący z połowy XIII wieku szyb górniczy.

[Muzeum można zwiedzać: od maja do września w godzinach wt.–nd. 10.00–17.00, od października do kwietnia wt.–sb. 9.00-14.30]

Naprzeciwko Zamku Żupnego znajduje się kościół pw. św. Klemensa.

Wielicka fara klasycystyczna pochodzi z XIX wieku, lecz jej początki datuje się na wiek XII (pierwotny kościół drewniany) i XIV (późniejszy kościół murowany w stylu gotyckim, który przetrwał do 1782 roku). Do prezbiterium kościoła przylega powstała w 1693 roku barokowa kaplica Morsztynów, a nieopodal niej zachowała się ufundowana przez Jana III Sobieskiego późnobarokowa dzwonnica. W skarbcu kościoła pw. św. Klemensa znajduje się wiele znakomitych wyrobów barokowego rzemiosła artystycznego, między innymi kolekcja niezwykle dekoracyjnych monstrancji z XVII i XVIII wieku.

Ulicą Zamkową dochodzimy do Rynku Górnego, skąd kierujemy się ulicą Batorego, Limanowskiego i św. Sebastiana do kościółka pw. św. Sebastiana.

Znajdujący się na szlaku architektury drewnianej modrzewiowy kościółek jest położony na wschodnim stoku wzgórza Pod Baranem. Pierwotnie miejsce to było cmentarzem, na którym grzebano ofiary epidemii cholery, nękającej miasto w XVI wieku. Gdy zaraza ustała, z fundacji wielickiego żupnika Sebastiana Lubomirskiego wzniesiono kościół, który w 1598 roku został konsekrowany przez kardynała Jerzego Radziwiłła.

Ulicą św. Sebastiana, a następnie ulicą Zyblikiewicza dochodzimy do ulicy Górniczej, gdzie możemy obejrzeć charakterystyczną zabudowę kolonii górniczej „Niwa”.

W latach 1785–1789 władze austriackie prowadziły kolonizację Wieliczki. Przybysze z zachodnich Niemiec, głównie z okolic Moguncji i Trewiru, osiedlili się na terenie Lednicy Dolnej, która otrzymała nazwę Lednicy Niemieckiej. Na tym terenie, w latach 1908–1910, zarząd salin (kopalni) wybudował dla prominentów osiedle kolonii górniczej „Niwa”, składające się z piętnastu czterorodzinnych i siedmiu dwurodzinnych parterowych domów, usytuowanych na jednakowych działkach z wyodrębnionymi ogródkami i budynkami gospodarczymi. Wszystkie domy otrzymały jednolity wygląd architektoniczny oraz secesyjny detal sztukatorski (z charakterystycznym numerem). Liczne przebudowy dokonywane przez późniejszych mieszkańców osiedla w znacznym stopniu zniszczyły jego secesyjny wystrój, choć spacerując ulicami Górniczą, Łokietka, Zyblikiewicza czy Głowackiego, nadal można odnaleźć stylistyczne cechy dawnej kolonii górniczej.

Podążając ulicą Górniczą dochodzimy do ulicy Słowackiego, gdzie znajduje się pałac rodziny Konopków.

Dom zbudowany dla braci Jana i Piotra Konopków jest najlepiej zachowanym spośród trzech powstałych w latach 1782–1784 wielickich pałaców. Wszystkie one należały do przedsiębiorczych rodzin wielickich (Konopków, Przychockich i Siodełkiewiczów), które, wykorzystując stosunki polityczne i gospodarcze po pierwszym rozbiorze Polski, na handlu solą dorobiły się wielkich majątków. Pałace te reprezentują styl „józefiński”, co w architekturze oznacza łączenie tradycji baroku z elementami wczesnego klasycyzmu.

Ulicą Powstania Warszawskiego, a następnie ulicą Mickiewicza dochodzimy na ulicę Brata Kosiby, do klasztoru Reformatów.

Założony na planie czworoboku i pochodzący z pierwszej połowy XVII wieku zespół kościoła pw. św. Franciszka z Asyżu oraz klasztoru oo. Reformatów to pierwsza murowana świątynia małopolskiej prowincji Reformatów i wzór architektoniczny dla późniejszych reformatorskich kościołów klasztornych. W ogrodzie klasztornym znajduje się Porcjunkula – kopia kaplicy św. Franciszka w Asyżu.

Ulicą Mickiewicza wracamy do centrum Wieliczki, gdzie przy ulicy Powstania Warszawskiego możemy obejrzeć budynek Magistratu.

Siedziba władz miejskich Wieliczki mieści się w gmachu zbudowanym w stylu neogotyku angielskiego. Do budynku przylega klasycystyczny odwach, który powstał z przekształceń średniowiecznego szpitala i ufundowanego przez Kazimierza Wielkiego gotyckiego kościoła św. Ducha. W 1772 roku,w ramach reform cesarza Józefa II, kościół przeznaczono na cele świeckie, a fundację szpitala Duchaków zlikwidowano. W pomieszczeniach kościelno-szpitalnych urządzono magazyn zbożowy, a później – przed 1842 rokiem – salę teatralną, w której w 1861 roku występowała Helena Modrzejewska. Budynek Magistratu wielokrotnie rozbudowywano i przekształcano.Dowodem na istnienie kościoła i szpitala w miejscu dzisiejszego Magistratu są odkryte podczas prac remontowych ślady przykościelnego cmentarza.

Skręcając w ulicę Dembowskiego widzimy ceglany budynek – Sztygarówkę.

Zaprojektowany przez lwowskiego architekta Tadeusza Dołęgę-Mostowskiego neogotycki gmach powstał w 1898 roku dla uczczenia 50. rocznicy objęcia cesarskiego tronu przez Franciszka Józefa I. Architektonicznym wzorem dla Sztygarówki był powstały nieco wcześniej budynek Collegium Novum Uniwersytetu Jagiellońskiego. Pierwotnie w Sztygarówce mieściła się Szkoła Górnicza wraz z Muzeum Salinarnym. Dziś w reprezentacyjnym gmachu z czerwonej cegły znajduje się siedziba Starostwa Powiatu Wielickiego.

Czas spaceru: 120 min.

---

Bibliografia:

• Długosz A., Zabytki
  wielickie. Przewodnik, Wieliczka 1966
• Kalwajtys E., Ochniak K., Kościół pw. św. Klemensa w Wieliczce (architektura i wyposażenie), [w:] Studia i materiały do dziejów żup solnych w Polsce, tom XXI, Muzeum Żup Krakowskich,
  Wieliczka 2001
• Spiechowicz A. M., Wieliczka. Parafia św. Klemensa, Wydawnictwo Turystyczne 2004
• http://free.of.pl/s/swsebastian/index.htm
• Chrzanowski T., Kornecki M., Sztuka ziemi krakowskiej, Kraków 1982
• Janicka-Krzywda U., Patron – atrybut – symbol, Poznań 1993

 

Materiał przygotowany w ramach projektu Pierścień św. Kingi – edycja 2008

 

Trasa jest dostępna w formie aplikacji na urządzenia mobilne w serwisie Traseo.pl
Kod trasy: 53492