Odwiedź krościeńskie kapliczki – świadectwa dramatycznej przeszłości miasteczka. Poznaj krościeńskich orędowników, którzy w obliczu chorób, powodzi i pożarów byli często jedyną nadzieją lokalnej społeczności. Zwróć uwagę na usytuowanie kaplic: obszar wsi, miasteczka od wieków stanowił dobrą przestrzeń. Świat zewnętrzny był sferą nieobliczalną. Z niej przenikało zło, grzech i morowe powietrze. Dawne trakty wiązano z obecnością sił magicznych. By zatrzymać złe moce budowano krzyż, figurę czy właśnie kaplicę.

Spacer rozpocznij przy kościele pw. Wszystkich Świętych. Tu znajduje się pierwsze wyobrażenie św. Rocha w rejonie Pienin.

Według legend św. Roch pochodził z Montpellier (płd. Francja). Po śmierci rodziców rozdał majątek i wiódł żywot pielgrzyma. W jednym z włoskich miasteczek podczas epidemii dżumy opiekował się zarażonymi. Zasłynął z daru uzdrawiania. Legenda głosi, że w czasie powrotu do Francji zaraził się dżumą. Skrył się w lesie. Wytropił go pies, który potem przynosił mu chleb aż do wyleczenia. Gdy powrócił do rodzinnego miasta, uznano go za szpiega i wtrącono do więzienia, gdzie zmarł w 1327 roku. W jego celi miał się ponoć pojawić napis: „Ci, których dotknie zaraza, a będą wzywać na pomoc św. Rocha, zostaną uleczeni”**. Św. Roch szybko stał się patronem chroniącym przed zarazami. Epidemia dżumy trafiła do Europy z Azji. Czarna śmierć powodowała wysoką gorączkę, ból głowy, majaczenia. Wyludniła wsie i miasta. W szczególnym nasileniu powróciła w XVII i XVIII wieku.

Obecnie mało czytelny fresk Jakuba Koraba na południowej ścianie kościoła przedstawia św. Rocha w klasycznej hagiograficznej pozie: w płaszczu, z kijem w ręku i psem u stóp.

Z kościoła udaj się na ulicą Zdrojową, do kaplicy pw. Przemienienia Pańskiego.

Powstała w intencji „przemienienia”, czyli odwrócenia zarazy dżumy. Usytuowanie kapliczki sugeruje, że miała powstrzymywać zarazę tu, na prawym brzegu Dunajca. Wewnątrz znajduje się obraz św. Krzysztofa – patrona mostów, miast położonych nad rzekami, flisaków i przewoźników.

Po zetknięciu się z nauką Chrystusa, św. Krzysztof przyjął chrzest. Postanowił wtedy, że osiedli się nad Jordanem i będzie przenosił przez rzekę pielgrzymów idących ze Wschodu do Ziemi Świętej. W trakcie jednej z przepraw, niosąc dziecko, na środku Jordanu opadł z sił. Bliski utopienia usłyszał głos: „Jam jest Jezus, twój Zbawiciel. Dźwigając mnie, dźwigasz cały świat”.

Ulicą Jagiellońską przejdź w kierunku Ptaszkowej Górki do kaplicy św. Rocha, przypominającej o XVIII-wiecznej epidemii dżumy.

Na ołtarzu głównym, w części centralnej znajduje się obraz św. Rocha (z 1865 roku). Zwróć uwagę na odsłoniętą prawą nogę z zaznaczonym miejscem guza dymieniczego (kliniczny objaw dżumy). Opatrujący nogę anioł dodaje odwagi i pielęgnuje w chorobie. W skrzydle bocznym, po lewej – św. Sebastian z Mediolanu – najstarszy chrześcijański orędownik powstrzymujący zarazy. Za wyznawanie wiary chrześcijańskiej przeszyto go strzałami z łuku. Mieszkańcy wsi, nie rozumiejąc przyczyn nagłych epidemii, gwałtowny atak choroby utożsamiali z uderzeniem zdradzieckiej strzały. W prawym skrzydle św. Wawrzyniec – odzwierciedla niezłomność, hart ducha i siłę woli. Chronił domostwa przed ogniem. By odstraszyć zło palono niegdyś tzw. wawrzyńcowe hudy (stosy). Moc ognia rozpraszała mrok i niszczyła zło. W krościeńskiej kaplicy występuje zamiast św. Rozalii, tradycyjnej orędowniczki w zarazach.

Na zwieńczeniach bramek, po lewej – św. Dominik, po prawej – św. Franciszek. Ich obecność wiąże się z motywem Gniewu Bożego, którego ikonografia przedstawia postać Chrystusa z trzema strzałami w dłoniach symbolizującymi głód, wojnę i zarazę. Gniew łagodzi Maryja, chroniąca lud połą płaszcza oraz ci dwaj święci. Idea Gniewu Bożego pozostawała w ścisłym związku z epidemiami. Zgodnie z ludowymi wierzeniami, plaga dżumy „wynikała z ostatecznego rozczarowania się Boga swoim tworem i niczym biblijny potop miała zgładzić rodzaj ludzki”***.

Wielce kochany w Bogu Rochu święty,

 

Któryś dla zasług jest do nieba wzięty,

 

Uproś nam zdrowie u zagniewanego Boga naszego,

 

Bo, gdy Ty będąc jeszcze tu na ziemi,

 

Słynąłeś światu cudami wielkimi,

 

Że sam Bóg z nieba anioła swojego zesłał takiego

 

Żebyś uleczył ranę w lewej nodze,

 

Strzałą okrutną przestrzeloną srodze,

 

I takżeś prędko został uleczony

 

I pocieszony.

 

Tak Cię Bóg swoją łaską opatrywał,

 

Że nawet sam pies Tobie usługiwał.

 

I chleb przynosił posiłkowi twemu Tobie samemu.

 

Ponieważ Cię Bóg dał nam za Patrona,

 

Niechże nas zawsze strzeże Twa obrona;

 

Od morowego powietrza prosimy

 

Niech nie zginiemy.****

[Pieśń do św. Rocha]

Udaj się w kierunku ulicy św. Kingi, gdzie znajduje się druga kaplica pw. Przemienienia Pańskiego. Wzniesiono ją w intencji odwrócenia epidemii cholery i jej późniejszych nawrotów. Obecnie odbywają się tu nabożeństwa o urodzaj.

W kaplicy znajdują się dwa, przeniesione z kościoła, ołtarzyki z obrazami z przełomu XVII i XVIII wieku: św. Jana Nepomucena chroniącego miasteczko przed powodzią, patrona mostów i przepraw. Przedstawiono go z aureolą z pięcioma gwiazdami symbolizującymi cnoty męczeńskie, biretem kanonika, krucyfiksem i gałązką palmową. Drugi obraz to Ekstaza bł. Kingi, ukazanej w habicie klaryski. U stóp patronki Pienin korona i berło (symbole porzucenia życia świeckiego na rzecz życia zakonnego), a wśród obłoków Matka Boska z Dzieciątkiem.

Czas spaceru: 120 min.

---

Bibliografia:

• Biuletyn Informacyjny Warszawskiego Oddziału PTT, nr 13 (2), IV 2007
• Janicka-Krzywda U., Legendy Pienin, Kraków 1996
• Koper K., Z dziejów Krościenka nad Dunajcem, Nowy Targ 2006
• Królikiewicz G., Kruczek Z., Szlakami legend pienińskich. Przewodnik turystyczny, Warszawa-Kraków 1982
• Krzan B., Klejnot zagubiony w górach, Krościenko n. Dunajcem 1988
• Uryga J., Święci mało znani. Św. Roch
• Zakrzewski L., O pienińskich pustelnikach
• http://www.pieninypn.pl/

---

* kapliczki wotywne – fundowane na specjalną intencję. W Krościenku powstały kapliczki w intencji pokonania dżumy i cholery. W nich odbywały się nabożeństwa z błagalnymi modłami o odwrócenie zarazy.
** Koper K., Z dziejów Krościenka nad Dunajcem, Nowy Targ 2006, s. 67
*** Tamże, s. 80
**** Tamże., s. 71

 

Materiał przygotowany w ramach projektu Pierścień św. Kingi – edycja 2008