W 1280 roku Kinga ufundowała w Starym Sączu dwa klasztory: dla męskiego zakonu franciszkanów i żeńskiego zakonu klarysek. W dziejach miasta „gaździna ziemi sądeckiej” dała się poznać nie tylko jako fundatorka, ale także jako mecenas sztuki i kultury.

Zwiedzanie rozpocznij od zespołu klasztornego klarysek  (Plac św. Kingi 1).

http://youtu.be/GowflPa4JI4

W jego skład wchodzą: kościół pw. Trójcy Świętej, przylegający do niego od południa klasztor, budynki mieszkalne i gospodarcze. W XVII wieku Jan di Simoni nadał gotyckiej budowli charakter manierystyczno-barokowy. Wokół klasztoru zachowały się fortyfikacje obronne – mury i XVII-wieczna baszta cylindryczna, którą zobaczysz, idąc do źródełka św. Kingi.

Podejdź do kościoła pw. Trójcy Świętej.

Kościół zachował gotycki charakter, o czym świadczy bryła świątyni oraz żebrowo-krzyżowe sklepienie prezbiterium i kaplicy pod chórem.

Ołtarz główny oraz ołtarze boczne z czarnego marmuru i stiuku* to XVII-wieczne dzieła włoskiego artysty Baltazara Fontany. Obraz w ołtarzu głównym przedstawia św. Trójcę w otoczeniu świętych, wśród których odnajdziesz również Kingę. Ciekawostką jest to, że kościelne organy mają dwie klawiatury: od strony kościoła dla świeckiego organisty, a od strony klasztoru dla siostry zakonnej.

Arcydziełem sztuki snycerskiej jest unikatowa ambona w kształcie drzewa Jessego z 1671 roku, wykonana prawdopodobnie przez starosądeckiego snycerza Gabriela Padwaniego. Ma ponad 6 m wysokości. U podstawy ambony leży postać Jessego – ojca króla Dawida. Z jego piersi wyrastają dwie gałęzie winnego krzewu. Na kiściach rozmieszczono dwanaście figur królów izraelskich – przodków Matki Boskiej, której postać, stojąca wraz z Dzieciątkiem na kuli ziemskiej opasanej przez węża, widnieje na szczycie drzewa. Nad bramką prowadzącą schodkami na ambonę sprawy ludzkie waży Michał Archanioł. W kościele wygłaszał kazania ks. Józef Tischner.

ks. Prof. Józef Tischner (1931-2000) – filozof. Wspierał rozwój kultury góralskiej. Twórca znanej Historii filozofii po góralsku (1997). Swą filozofię zawarł przede wszystkim w Filozofii dramatu (1990) i Sporze o istnieniu człowieka (1998). Mówił: „Na końcu naszego rozumienia świata, rozumienia dramatów ludzkich, a także własnych dramatów, patrzysz na samego siebie, widzisz, coś przeżył, coś przecierpiał, ile rzeczy przegrałeś, widzisz to wszystko, coś wygrał, i nagle – może pod koniec życia – oświeca cię ta świadomość, że . (…) może jesteśmy na tym świecie po to, żeby na końcu powtórzyć najpiękniejsze słowa, jakie Pan Bóg wypowiedział w dniu naszego stworzenia: I niech tak zostanie.”**

Po zwiedzeniu kościoła skieruj się do Domu św. Kingi.

Budynek ten służył jako mieszkanie kapelana klasztoru, a potem jako szkoła klasztorna dla dziewcząt.

Opuszczając zabudowania klasztorne, zatrzymaj się przy bramie szeklerskiej*** z drzewa dębowego.

Słupy, zwane do dziś bałwanami, to zasadnicze elementy konstrukcji, które, połączone z architrawem****, tworzą konstrukcję zadaszoną rodzajem gołębnika. Zadaszenie symbolizuje ochronę, a gołębnik miłość i pokój. Według legendy, opuszczając Siedmiogród, Kinga wrzuciła pierścień do studni w pobliżu szeklerskich solanek. Miał pozwolić na powrót do tego miejsca. Legenda głosi, że pierścień Kingi odnaleziono w Bochni. Księżna zrozumiała, że jej miejsce jest w Polsce. Brama przy starosądeckim klasztorze ma przypominać o duchowym i kulturowym związku Węgrów i Polski. Przyjrzyj się jej zdobieniom.

Ulicą Wł. Bandurskiego podejdź do źródełka św. Kingi.

To starosądecka ksieni poleciła je wykopać. Do źródełka przybywali pielgrzymi, by wodą o cudownych właściwościach obmywać chore części ciała.

Przejdź ulicą Wł. Bandurskiego i schodkami do ulicy J. Sobieskiego. W budynku nr 16 spędziła dzieciństwo śpiewaczka operowa i pedagog – Ada Sari.

Ada Sari (Jadwiga Szayer, 1886-1968) – jedna z ostatnich przedstawicielek epoki belcanta (wł. piękny śpiew, operowa technika wokalna, która rozkwitła we Włoszech w XVII i XVIII wieku). Sławę przyniosły jej role w najwybitniejszych operach świata, m.in. Gildy w Rigoletto G. Verdiego, Rozyny w Cyruliku sewilskim G. Rossiniego, Królowej Nocy w Czarodziejskim flecie W. A. Mozarta. Tryumfowała na scenach operowych Europy i Ameryk (m.in. La Scala, Mediolan; Carnegie Hall, Nowy Jork).

Zwróć uwagę na okazałą czerwoną kamienicę wzniesioną z polecenia ojca śpiewaczki. Tutaj Ada Sari odpoczywała po trasach koncertowych, ćwiczyła arie, a pod oknami gromadzili się starosądeczanie, by posłuchać jej pięknego głosu.

Ulicą ks. A. Odziomka skieruj się w stronę ulicy A. Mickiewicza. Na rogu, przy ulicy Kazimierza Wielkiego 1, znajduje się Szkoła Podstawowa im. ks. Prof. Józefa Tischnera.

Uczęszczał do niej m.in. Henryk Barycz.

Henryk Barycz (1901-1994) – historyk i profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego. Jako wykładowca pięknym stylem, erudycją, wszechstronną znajomością źródeł przyciągał młodych miłośników nauk historycznych. W swej pracy kierował się dwiema zasadami: „nulla dies sine linea” („ani dnia bez kreski”, tzn. bez posunięcia choć trochę do przodu pracy twórczej) oraz „zasadą płodozmianu” (tu: równoległe prowadzenie każdego dnia o oznaczonej porze studiów nad różnymi tematami).

Wejdź do kościoła pw. św. Elżbiety. Najstarszy kościół w Starym Sączu jest budowlą gotycką z XIV wieku, przebudowaną w XVII i XVIII wieku.

Plac kościelny otacza mur ze stacjami Męki Pańskiej z obrazami Czesława Lenczowskiego.

Czesław Lenczowski (1905-1984) – karykaturzysta i portrecista, pejzażysta skłaniający się ku impresjonizmowi. Fascynowały go przyroda i kolor. Uwiecznił na płótnie dziedzictwo Starego Sącza. Uznanie dla starosądeckiego twórcy wzbudziły realizm i ciepło bijące z jego obrazów.

Na późnobarokowym ołtarzu głównym zobaczysz patronkę kościoła – św. Elżbietę, córkę króla węgierskiego i ciotkę św. Kingi. Św. Elżbietę, opiekunkę chorych i ubogich, ukazano w stroju królewskim, z wiązanką róż wystającą spod płaszcza. Legenda głosi, że Elżbieta, wychodząc z zamku z pożywieniem dla biednych, natknęła się na męża, Ludwika IV. Ten, ciekaw, co ukrywa, uchylił połę płaszcza, ale zamiast jedzenia ujrzał, pomimo zimy, rozkwitłe pąki róż. Zwróć uwagę na dwa barokowe ołtarze pod łukami tęczowymi. Ufundowały je starosądeckie cechy rzemieślnicze. Po lewej ołtarz z Matką Bożą Bolesną, patronką szewców, a po prawej ołtarz ze św. Walentym, patronem starosądeckiego cechu kuśnierzy i garbarzy.

Ulicą Kazimierza Wielkiego przejdź na rynek.

Pomimo XIX-wiecznej zabudowy, widać tu wyraźnie zachowany układ urbanistyczny rynku lokowanego na prawie magdeburskim (1357). Pod lipami, zasadzonymi w 1877 roku znajduje się studnia. Początkowo stała obok ratusza, który spłonął w 1795 roku i nigdy nie został odbudowany (plany ratusza zachowały się i możesz je zobaczyć w muzeum).

Przy Rynku 6 znajduje się siedziba Muzeum Regionalnego – Dom na Dołkach.

Są dwie wersje wyjaśniające nazwę: od najniżej położonego miejsca w stosunku do płaszczyzny rynku; jeden z właścicieli był garbarzem i kuśnierzem, a do wyprawiania skór na zapleczu miał beczki zakopane w ziemi, w których namaczał skóry w garbnikach.

W sieni zachowała się oryginalna, XVIII-wieczna posadzka z kamieni rzecznych (otoczaków), które ponoć wilgotnieją przed mającym nastąpić deszczem. Twórcą muzeum był szewc Józef Paszkiewicz, zbieracz i kolekcjoner, członek Towarzystwa Miłośników Starego Sącza. W muzeum warto obejrzeć eksponaty związane z historią miasta oraz wybitnymi starosądeczanami, a także Izbę Pamięci ks. Józefa Tischnera.

Przejdź na ulicę S. Batorego 27. Niegdyś znajdował się tu klasztor franciszkanów wraz z kościołem pw. bpa Stanisława.

Klasztor, początkowo drewniany, przeznaczony był dla dwunastu zakonników. Wobec wspólnoty sióstr franciszkanie spełniali posługę duszpasterską, służyli pomocą administracyjną i gospodarczą.

Przy starosądeckim klasztorze działała szkoła dla kleru świeckiego oraz pracownia przepisywania ksiąg – skyptorium. Tu spisano po łacinie (w latach 1317-1329) Żywot i cuda św. Kingi, księżnej krakowskiej. Kościół (od początku budowla murowana) przylegał boczną ścianą do drewnianego klasztoru. Św. Stanisław, patron Polski był dla franciszkanów postacią szczególną. Jego kanonizacja odbyła się w kościele św. Franciszka w Asyżu w 1253 roku. Księżna Kinga ufundowała pierwszą trumnę na relikwie św. Stanisława, obitą srebrną blachą i podtrzymywaną przez cztery aniołki. Podczas zaboru austriackiego, na skutek restrykcji Józefa II wobec zakonów, w 1782 roku klasztor uległ kasacji. Ostatecznie zlikwidowano go w 1815 roku i przeznaczono na skład soli, a później posłużył jako siedziba sądu i więzienie. Obecnie mieści się tu szkoła zawodowa. Skrzydło południowe to pozostałość dawnego kościoła św. Stanisława z wyraźnie zarysowaną absydą*****.

Czas spaceru: 60 min.

---

Bibliografia:

• Bazielich W., Historie starosądeckie, Kraków 1965
• Beiersdorf Z., Krasnowolski B., Stary Sącz. Zarys historii rozwoju przestrzennego, Kraków 1985
• Borkiewicz OFMConv I., Święta Kinga w świetle legend i historii, Stary Sącz 1999
• Historia Starego Sącza od czasów najdawniejszych do 1939 roku, praca zbiorowa pod red. H. Barycza, Stary Sącz 2007
• Janicka-Krzywda U., Legendy o świętej Kindze, Kraków 1999
• Kornecki M., Bł. Kinga – pamiątki, obiekty kultu, dzieła sztuki. Inwentarz z terenu diecezji tarnowskiej
• Królikiewicz G., Kruczek Z., Szlakami legend pienińskich, Przewodnik turystyczny, Warszawa-Kraków 1982
• Niezgoda OFMConv C., Święta Kinga. Żywot hagiograficzny, Stary Sącz 1999
• Radożycka-Zielińska M., Józef Raczek „Józef ze Sącza” /1922-1990/, „Kroniki Muzealne”, nr 4, 2003
• Stawrowski Z., Dobre było
• Stefaniak P., Ikonografia św. Kingi
• Sułkowska D., Za klauzurą. Starosądecki klasztor klarysek od założenia do współczesności, Stary Sącz
  2006
• Święta Matka Kinga. Żywot Świętej Kingi według Jana Długosza, Tarnów 1999
• Totoń A., Brama seklerska w Starym Sączu
• Wnęk A., Błogosławiona Kinga Matka Narodu w trudzie ewangelizacji
• http://www.klaryski.sacz.pl/
• http://www.stary.sacz.pl/pl

---

* stiuk – szlachetny tynk z zaprawy gipsu i wapienia, łatwy do formowania.
** Stawrowski Z., Dobre było, http://www.tischner.org.pl/artykulym.php?aid=12
*** Szeklerzy – grupa etniczna z Siedmiogrodu.
**** architraw – nadsłupie.
***** absyda – półkolista część bazyliki kościoła, zawierająca zazwyczaj ołtarz główny.




Materiał przygotowany w ramach projektu Pierścień św. Kingi – edycja 2008

Film MIK


Iwona Matejczuk

Autorką tekstu jest wolontariuszka Małopolskiego Instytutu Kultury.
Formularz kontaktowy