W ubiegłoroczne wakacje zawędrowałam do Gdańska. Miasto pełne jest pięknych budowli, ciekawych atrakcji turystycznych oraz klimatycznych knajpek. Z powodzeniem może stawać w szranki z Krakowem o tytuł najpiękniejszego miasta Polski. Poza tym, tak jak dawna stolica Polski, pełen jest miejsc-symboli: wystarczy wspomnieć o Westerplatte i Stoczni Gdańskiej.

Największy rozkwit Gdańska przypada na XVI i XVII w., kiedy to, dzięki położeniu nad Morzem Bałtyckim, bogaci się na handlu morskim. Wyobraźmy sobie miasto, w którym spotykają się kultury, m.in. polska, niemiecka i rosyjska. W porcie panuje nieustanny ruch i gwar. Na każdym kroku napotykamy na bogactwo miasta widoczne w strojach mieszczan i wystroju kamienic.

Właśnie w tych czasach dane było żyć wielkiemu astronomowi Janowi Heweliuszowi. Spacerując po Gdańsku, wstąpiłam do kościoła pw. św. Katarzyny, gdzie go pochowano. Jakież było moje zdziwienie, kiedy moim oczom ukazała się skromna i niepozorna płyta nagrobna, wmurowana w podłogę. Stałam nad nią i przypominałam sobie dokonania Jana Heweliusza. Są one imponujące. Prowadził on obserwacje Księżyca, dzięki czemu wydał dzieło Selenografia (stworzył m.in. dokładne mapy Księżyca). Interesował się także kometami (odkrył cztery).

Rozpoczął tworzenie katalogu gwiazd i atlasu nieba. Niestety, śmierć przerwała tę pracę. Gdyby nie jego badania, być może nigdy nie odkryto by i nie nazwano gwiazdozbiorów: Tarczy Sobieskiego, Gwiazdozbioru Jaszczurki, Małego Lwa, Gwiazdozbioru Psów Gończych, Gwiazdozbioru Sekstantu. Ponadto badacz przyczynił się do rozwoju instrumentów astronomicznych: zbudował szereg oktantów, sekstantów i lunet.

Gdańsk postanowił uczcić wielkiego astronoma, tworząc Szlak Śladami Jana Heweliusza. Trasa szlaku obejmuje następujące lokalizacje:

• Biblioteka Gdańska PAN, ul. Wałowa 15,
• Ul. Jana Heweliusza,
• Skrzyżowanie ul. Korzennej i Heweliusza,
• Ratusz Starego Miasta,
• Pomnik Jana Heweliusza i malowidło Niebo Północne,
• Kościół pw. św. Katarzyny – grób Jana Heweliusza,
• Róg ul. Grobla IV i Straganiarskiej,
• Kościół pw. św. Jana,
• Kaplica Królewska oraz Filia Gdańska Wojewódzkiej i Miejskiej Biblioteki Publicznej, ul. Mariacka 42,
• Ratusz Głównego Miasta,
• Centrum Hewelianum, ul. 3 Maja 9a.

Zatem zacznijmy wędrówkę.

Trasa rozpoczyna się w Bibliotece PAN, która ma w swych zbiorach oryginalne dzieła Jana Heweliusza oraz pamiątki po uczonym, m.in. certyfikat nadania Heweliuszowi godności członka honorowego Królewskiego Towarzystwa Naukowego w Londynie z 30 IV 1664 r. oraz własnoręcznie sporządzone wnioski astronoma z obserwacji komety z dnia 10 I 1653 r. PAN posiada zbiór mikrofilmów korespondencji astronoma z największymi uczonymi XVII w. oraz liczne dzienniki obserwacji astronomicznych. Jak czytam na stronie szlaku:

rękopiśmienne heweliana zostały odsprzedane przez jedną z córek astronoma francuskiemu uczonemu Joseph’owi Nicolasowi Delisle. Cenne zbiory zostały zakupione przez Bibliotheque de l’Observatoire de Paris w 1795 r. oraz Bibliothèque Nationale w 1841 r. i pozostają w zasobach tych bibliotek do dziś. Biblioteka PAN pozyskała mikrofilmy na drodze wymiany z paryskimi bibliotekami.

W bibliotece znajduje się również portret uczonego wykonany w 1677 r. przez Daniela Schultza, gdańskiego artystę spokrewnionego z astronomem.

Po wizycie w bibliotece, docieramy na ul. Jana Heweliusza, która znajduje się w rejonie Starego Miasta.

Skrzyżowanie ul. Korzennej i Heweliusza (tablica pamiątkowa w miejscu, w którym stały niegdyś kamienice astronoma) to następny przystanek na trasie. Pasja astronomiczna Heweliusza wiązała się z koniecznością posiadania pracowni. Fundusze na nią pozyskał z prowadzenia browaru odziedziczonego po ojcu. Jak czytamy na stronie szlaku: poprzez zawarcie związku małżeńskiego z Katarzyną Rebeschke, córką bogatego browarnika, Heweliusz przejął zarząd nad dwoma największymi gdańskimi browarami, bowiem żona wniosła w posagu browar mieszczący się w kamienicy sąsiadującej z rodzinnym domem Hevelków. Nieruchomości znajdowały się pod numerami 53, 54 i 55 u zbiegu ulic Pfefferstadt (obecnej ul. Korzennej) i ulicy Baumgarta (obecnej ul. Jana Heweliusza). Kamienice Heweliusza, choć zniszczone, zachowały się po drugiej wojnie światowej. Ostateczna rozbiórka nastąpiła w 1953 r.

Będąc w Gdańsku, nie można pominąć Ratusza Starego Miasta. Jest to miejsce urzędowania Heweliusza, który został rajcą w 1651 r. Jak czytamy na stronie szlaku: w sieni Staromiejskiego Ratusza do dziś zachowała się tablica wykonana z brązu na cześć wybitnego obywatela. Pamiątka pochodzi z 1911 r., została ufundowana z okazji 300. rocznicy jego urodzin.

Spacerując wzdłuż ul. Korzennej, docieramy pod Pomnik Jana Heweliusza i malowidło Nieba Północnego nawiązujące do odkrycia Gwiazdozbiorów. Pomnik astronoma został postawiony w 2006 r., niedaleko Starego Ratusza. Pod stopami odlanego z brązu Heweliusza umieszczono tarczę z zegarem astronomicznym. Obok pomnika, na jednym z budynków mieszkalnych, studenci gdańskiej ASP stworzyli malowidło konstelacji.

Kościół pw. św. Katarzyny to jeden z ważniejszych obiektów szlaku, bowiem znajduje się tu grób Heweliusza. Na stronie trasy możemy przeczytać, iż astronom zmarł 28 stycznia 1687 r. Epitafium, które zdobi grób, zostało ufundowane w 1780 r. przez prawnuka Heweliusza, Daniela Gotlieba Davidssona. W roku 1987 grób został otwarty i pieczołowicie odrestaurowany.

Z kościoła podążamy na róg ul. Grobla IV i Straganiarskiej. To tu w 1611 r. urodził się Heweliusz. Zaś ochrzczony został w kościele pw. św. Jana.

Kolejnym punktem trasy jest Kaplica Królewska oraz Filia Gdańska Wojewódzkiej i Miejskiej Biblioteki Publicznej przy ul. Mariackiej 42. Z biegiem czasu Heweliusz stał się ulubieńcem królów. Jak możemy przeczytać na stronie szlaku: szczególnymi względami cieszył się u Jana III Sobieskiego. Władca wizytował w obserwatorium astronoma w 1673 i 1677 r.. Astronom nie pozostawał dłużny wobec szczodrości króla. Zadedykował mu dzieło Machinae coelestis pars posterior, a wyodrębniona konstelacja siedmiu gwiazd na Drodze Mlecznej nazwana została Tarczą Sobieskiego. Po zwiedzeniu pięknej kaplicy możemy wstąpić do pobliskiej biblioteki, aby pogłębić wiedzę dotyczącą Heweliusza.

Ratusz Głównego Miasta to kolejna atrakcja. Było to miejsce urzędowania Heweliusza, po przeniesieniu rady ze Starego Ratusza. Obecnie Ratusz Głównego Miasta jest oddziałem Muzeum Historycznego Miasta Gdańska. Eksponatem prezentowanym w Sieni Górnej Ratusza Głównego Miasta, a związanym z Janem Heweliuszem, jest imponujący obraz olejny na płótnie, zatytułowany Zimowa panorama Gdańska. Zarówno to dzieło, jak i portret astronoma, wyszły spod pędzla Andreasa Stecha w 1678 r., na zlecenie samego Heweliusza. Obydwa obrazy uczony wysłał w sierpniu 1679 r. do Uniwersytetu Oksfordzkiego dla członków The Royal Society. Portret do dziś wisi w holu uniwersyteckiej Bodleian Library.

Ostatnim miejscem na trasie jest Centrum Hewelianum. Jak czytamy na stronie:

Centrum to stanowi hołd złożony wielkiemu astronomowi, którego odkrycia i fascynacja obserwacjami astronomicznymi są najlepszą formą zachęty do zdobywania wiedzy z zakresu nauk ścisłych przez dzieci i młodzież. To nowoczesne ‘science center’ zostało zlokalizowane w górujących nad centrum Gdańska, zabytkowych obiektach fortyfikacyjnych z XIX w. i stało się miejscem, w którym panuje dziś fizyka i astronomia. Znajdujące się na dwóch poziomach interaktywne stanowiska przedstawiają zagadnienia z dziedziny fizyki i astronomii. Niemal każdy eksponat zawiera elementy interaktywne, wymagające od widza aktywnego uczestniczenia w poznawaniu wiedzy. Dodatkową atrakcją jest możliwość zrobienia zdjęcia ze sławnym gdańszczaninem, tylko parę chwil wystarczy, aby przesłać wykonane zdjęcie na e-maila i cieszyć się tą oryginalną pamiątką w zaciszu własnego domu.

Zachęcam zatem do podróży do Gdańska i podążenia śladem wybitnego XVII-wiecznego astronoma.