„Ludzie ludziom zgotowali ten los”
(Zofia Nałkowska, Medaliony)

Oczami lekarza. Krakowskie getto we wspomnieniach Aleksandra Bibersteina jest jedną z czterech tras wytyczonych na terenie byłego getta krakowskiego, obecnie jest to dzielnica Krakowa – Podgórze. Na szlak składa się trzynaście punktów, których odwiedzenie jest kluczowe dla poznania i zrozumienia historii tego miejsca oraz jego mieszkańców – Żydów, w latach 1941 ̶-1943. Miejsca zostały przedstawione z perspektywy krakowskiego lekarza Aleksandra Bibersteina, który podczas wojny pracował w szpitalu zakaźnym na terenie getta.

• Rynek Podgórski – schody przy kościele św. Józefa – teren ten bezpośrednio przylegał do krakowskiego getta. Ksiądz Józef Niemczyński, proboszcz kościoła św. Józefa w latach 1919 ̶ 1946, w chwili decyzji o utworzeniu zamkniętej dzielnicy żydowskiej interweniował u władz niemieckich przeciw temu postanowieniu.
• Rynek Podgórski – przy Rynku Podgórskim 1 mieścił się posterunek policji.
• Dom „Pod Jeleniem” – dom znajduje się na rogu Rynku Podgórskiego 12 i ul. Brodzińskiego 2. Był jednym z punktów wytyczających granicę getta krakowskiego. Cechą charakterystyczną, wyróżniającą budynek, jest umieszczona na wysokości pierwszego piętra, w narożu, płaskorzeźba z dwoma jeleniami złączonymi wspólną głową z porożem.
• Brama nr 1 – znajdowała się przy Rynku Podgórskim, u wylotu ul. Limanowskiego. Była to jedna z czterech bram prowadzących do getta krakowskiego. Szeroką bramą przejeżdżały wszelkie pojazdy, zaś bramką dla pieszych udawały się do pracy poza gettem osoby posiadające odpowiednie przepustki zezwalające opuścić getto. Tutaj też odbywały się nielegalne dostawy towarów do getta.
• Judenrat (Rada Żydowska) – była to reprezentacja Gminy Żydowskiej. Jej zadaniem było osłabianie szykan wobec ludności żydowskiej. Jej siedziba mieściła się w budynku byłego Magistratu, na rogu Rynku Podgórskiego 1 i ul. Limanowskiego 2. Wejście znajdowało się przy ul. Limanowskiego (na terenie getta).
• Zakłady konfekcyjne (krawieckie) J. Madritsch – znajdowały się przy Rynku Podgórskim 3. Należały one do Austriaka Juliusa Madritscha. Produkcja fabryki odbywała się na potrzeby Wermachtu. Była w niej zatrudniona ludność żydowska, która miała tutaj względnie dobre warunki, a podczas wysiedlenia w 1942 roku Madritsch, organizując dodatkowe karty pracy, uchronił Żydów przed wywiezieniem. Przyzwalał również na szmuglowanie żywności do getta. Po wojnie Madritsch i jego współpracownik Rajmund Tisch zostali odznaczeni Medalem Sprawiedliwego wśród Narodów Świata.
• Ul. Rękawka – przecięta w poprzek od strony Rynku Podgórskiego wytyczała granicę getta, która następnie biegła ul. Parkową, obecną ul. Potiebni (dawniej Braci Dudzińskich, a później Szkolną), potem ul. Tatrzańską, a następnie przez niezabudowaną część Krzemionek, równolegle do końca ul. Rękawka.
• Dom modlitwy Zuckera (Synagoga Zuckera) – znajdował się przy ul. Węgierskiej 5. Podczas istnienia getta przechowywane były tutaj liczne przedmioty pochodzące z krakowskich synagog. Jednak prawdopodobnie w czasie likwidacji getta w 1943 roku całe to wyposażenie zostało rozgrabione. Obecnie w budynku znajduje się Galeria Starmach.
• Szpital dla starców – znajdował się przy ul. Limanowskiego 15. W październiku 1942 roku miała tutaj miejsce brutalna akcja wysiedleńcza. Część osób została zastrzelona na miejscu, tylko niewielką grupę doprowadzono na Plac Zgody (obecnie Plac Bohaterów Getta) i dołączono do wysiedlonych.
• Róg ulic Limanowskiego i Czarneckiego – przebiegająca tutaj linia tramwajowa działa od 1917 roku. W kwietniu 1941 roku zakazano Żydom jazdy tramwajem. W czasie istnienia getta przez jego teren przejeżdżały tramwaje, ale się w nim nie zatrzymywały. Pomimo zakazu zdarzały się akcje wyrzucania, przez okna tramwajów niewielkich paczek z żywnością, przez pasażerów.
• Szpital zakaźny – w budynku przy ul. Rękawka 30 w roku 1940 lekarz Aleksander Biberstein uruchomił szpital zakaźny, który w 1941 roku został włączony w granice getta. W szpitalu, zarówno pomagano chorym, jak i dawano schronienie osobom zagrożonym wysiedleniem.
• Zakład Sierot Żydowskich w Krakowie – kiedy powstało getto, został przeniesiony z ul. Dietla 64 na teren getta krakowskiego przy ul. Krakusa 8. W nowej rzeczywistości sytuacja Zakładu Sierot uległa znacznemu pogorszeniu.
• Fabryka Czekolady Optima – mieściła się między ulicami Krakusa a Węgierską. Była czynna w latach 1923 ̶ 36. W czasie wojny jej pomieszczenia zmieniały funkcje, służąc zarówno jako sala koncertowa, jak też jako warsztat rzemieślniczy dla ludności żydowskiej.

Praktyczne informacje:
Czas przejścia wszystkich miejsc: 45-60 minut
Przewodnik po szlaku
Pomocna przy przemierzaniu szlaku może okazać się lektura wspomnień Aleksandra Bibersteina zebranych w książce Zagłada Żydów w Krakowie, Kraków 2001.

Natalia Kuklińska

Autorką tekstu jest wolontariuszka Małopolskiego Instytutu Kultury.

Formularz kontaktowy