Celem Ariańskiego szlaku, którego autorem jest pan Krzysztof Brożek, jest zaprezentowanie historii Braci Polskich (zwanych również arianami, socynianami i antytrynitarzami) na ziemiach Pogórza Wielickiego. Jest to wirtualna trasa prowadząca przez miejsca związane z obecnością Braci Polskich na wspomnianym terenie.
Ariański szlak ma duże walory edukacyjne, jako że historia obecności Braci Polskich w tym regionie nie jest powszechnie znana. Jak zauważa autor:
Działalność wielu wybitnych przedstawicieli ruchu [ariańskiego przyp.], jak Morsztynowie, Wiszowaci oraz Faust Socyn, bardzo rzadko w publikacjach kojarzona jest z Raciborskiem, Pawlikowicami, Jankówką czy Koźmicami. Nawet jeśli używa się zwrotu „Morsztyn z Raciborska”, to wymienionych wyżej wiosek nie traktuje się jako historycznej całości. Zadaniem tej publikacji jest to zmienić, tak, aby wioski południowej części powiatu wielickiego tworzyły w powszechnej świadomości obszar o wspólnej tradycji materialnej, kulturowej i historycznej.
Bracia Polscy zakładali przede wszystkim odrzucenie istnienia Trójcy Świętej (dlatego też byli nazywani antytrynitarzami), pacyfizm oraz sprawiedliwość i równość społeczną, a za jedyną podstawę swojej doktryny uważali Biblię. Początek ich działalności na ziemiach Pogórza Wielickiego związany jest z osobą Fausta Socyna (wł. Fausto Sozzini) oraz z rodziną żupników krakowskich – Morsztynów, którzy w pierwszej połowie XVI wieku wykupili od rodziny Kłębów dobra ziemskie w omawianym regionie. Bracia Polscy działali oficjalnie do 1658 roku, kiedy to Sejm nakazał im konwersję na katolicyzm lub, w wypadku odmowy, banicję. Większość Braci Polskich, którzy zdecydowali się na emigrację, wyjechała na Śląsk, do Prus i Holandii.
Proponowana trasa przebiega przez miejscowości: Raciborsko, Pawlikowice, Jankówka, Koźmice Małe, Wieliczka. Wszystkie one miały związek z rodziną Morsztynów zarządzającą żupami królewskimi w Wieliczce. Miejscami znajdującymi się w Raciborsku, związanymi w przeszłości z arianami są: teren kościoła, który zajął miejsce po dworze Morsztynów, otaczający kościół park, budynek spichlerza oraz XIX-wieczne czworaki. Wszystkie z tych obiektów zostały ulokowane w miejscach dawnych zabudowań dworskich. W Pawlikowicach punktem na szlaku jest zachowany w szczątkowej formie park, który należał do nieistniejącego już założenia dworskiego. Warto zaznaczyć, że w dworze w Pawlikowicach w latach 1583–1587 mieszkał Faust Socyn wraz ze swoją małżonką, Elżbietą Morsztynówną. W Jankówce, przy rozwidleniu dróg Wieliczka – Dobczyce i Jankówka – Gorzków, podobnie jak w Pawlikowicach znajduje się zachowane w szczątkowej formie założenie parkowe. W przeszłości stały tam dwór, który zamieszkiwali Wiszowaci – Stanisław i jego syn Andrzej, wybitny ariański pisarz i autor pracy Bibliotheca Fratrum Polonorum, oraz kryptoariański zbór, funkcjonujący prawdopodobnie aż do początku XVIII wieku. W późniejszych czasach mieszkał tam znany krakowski artysta, Józef Mehoffer, który założył piękny ogród, uwieczniony na jego obrazie Czerwona parasolka. Koźmice Małe znalazły się na szlaku ze względu na istniejący tam w przeszłości folwark należący do rodziny Morsztynów. W dzisiejszych czasach można w tym miejscu podziwiać częściowo rozebraną, ale wciąż imponującą stodołę z XIX wieku oraz staw, który istnieje prawdopodobnie od 550 lat. Ostatni punkt na szlaku jest związany z kaplicą Morsztynów, która została ufundowana w kościele pw. św. Klemensa w Wieliczce po konwersji części rodziny Morsztynów na katolicyzm w XVII wieku. Niestety, w wyniku trzęsienia ziemi do dzisiejszych czasów zachowały się tylko kamienna krypta znajdująca się pod dawną kaplicą Morsztynów oraz część malowideł Baltazara Fontany.
Autorką tekstu jest wolontariuszka Małopolskiego Instytutu Kultury.
Formularz kontaktowy
