Szlaki Małopolski

Szlaki Małopolski

Szlaki Małopolski

Szlaki Małopolskito platforma informacyjno-promocyjna poświęcona turystyce kulturowej, ze szczególnym uwzględnieniem szlaków kulturowych, czyli tematycznych tras zwiedzania.

Szlaki Małopolski skierowane są zarówno do turystów, jak i do operatorów szlaków kulturowych. Informacje zamieszczone w serwisie opracowywane są na podstawie materiałów udostępnionych przez operatorów poszczególnych szlaków w Internecie, MIK nie koordynuje żadnego ze szlaków.

Małopolska pod gontem

Szlaki Małopolski logotyp 223 x108Turyści odwiedzający Małopolskę najczęściej udają się do Krakowa, o którego wartościach i atrakcjach nie trzeba nikogo przekonywać. Bardziej na południe leży „egzotyczne” Podhale ze swoimi specjałami kulinarnymi, barwną gwarą, malowniczą architekturą i kulturą ludową. Ale te dwa punkty na mapie to nie wszystko, co Małopolska może zaoferować miłośnikom turystyki.

Małopolska to jeden z najatrakcyjniejszych polskich regionów, mający niezwykle bogaty krajobraz kulturowy, który kształtował się przez stulecia poprzez współistnienie na tym terenie różnorodności etnograficznej, etnicznej i wyznaniowej. To obszar o unikalnej kulturze duchowej i materialnej, którego mieszkańcy stworzyli fascynującą mozaikę kulturową.

Krakowiacy, Górale, Lachy, Łemkowie oraz mniejszości narodowe – Żydzi, Romowie, osadnicy niemieccy, a także oddziaływanie kultur słowackiej i węgierskiej wywarły wpływ na kształtowanie się tożsamości regionu, widoczny do dziś w zwyczajach, obrzędach, a przede wszystkim w architekturze.

Kościół pw. Michała Archanioła w Binarowej, fot. M. Klag (MIK)

W Małopolsce spotykamy niezwykłe bogactwo tradycji budownictwa drewnianego, które stało się atrakcją turystyczną i elementem rozpoznawalności regionu. Na tym terenie drewno było najpopularniejszym materiałem budowlanym ze względu na swoje właściwości, dostępność i łatwość obróbki.

Drewniane budynki były ciepłe (szpary pomiędzy belkami uszczelniano mchem i gliną) i można je było wybudować stosunkowo łatwo i tanio. Mankamentem tego materiału była łatwopalność oraz nietrwałość – drewno pozbawione odpowiedniej konserwacji szybko niszczało.

Większość budynków, zarówno sakralnych, jak i świeckich, była wznoszona w konstrukcji zrębowej, gdzie do łączenia elementów nie używano gwoździ, zatem poszczególne części musiały być idealnie dopasowane. Dachy kryto strzechą lub gontem, a wiele elementów wyposażenia oraz detali architektonicznych było zdobionych ornamentami o bogatej symbolice.

Odmienne tradycje grup etnograficznych mieszkających w Małopolsce, a także uwarunkowania środowiska naturalnego i zróżnicowane typy gospodarki spowodowały wykształcenie się różnorodnych form i funkcji budownictwa drewnianego. Do dziś zachowało się wiele świadczących o tym przykładów: chłopskie chałupy i gospodarstwa (obory, stodoły, stajnie, ule), całe zespoły zabudowy wiejskiej czy małomiasteczkowej. Dwory i dworki szlacheckie będące siedzibami rodowymi wielu znakomitych małopolskich rodzin, ozdobione gankiem oraz drewnianymi kolumnami. Dziewiętnastowieczne wille, często pełniące funkcję pensjonatów, zbudowane w stylu witkiewiczowskim w Zakopanem, oraz zabudowa małopolskich uzdrowisk – Krynicy, Muszyny czy Szczawnicy, wzorowana na architekturze uzdrowisk alpejskich. Oprócz budynków mieszkalnych interesującymi zabytkami są drewniane karczmy – przystanki w podróży, spichlerze, szałasy pasterskie oraz zabytki techniki: młyny, tartaki, folusze.

Integralnym elementem krajobrazu kulturowego Małopolski są drewniane świątynie różnych wyznań – gotyckie kościoły czy greckokatolickie lub prawosławne cerkwie z baniastymi kopułami w Beskidzie Sądeckim i Niskim. W wielu miejscach można jeszcze spotkać drewniane dzwonnice, malownicze kapliczki, figury świętych czy przydrożne krzyże.

Kościół w Sękowej, fot. M. Klag (MIK)

Odmienność etniczna i kulturowa ludności zamieszkującej Małopolskę przejawiała się także w wielowyznaniowości tego regionu. Charakterystycznym elementem krajobrazu są drewniane kościoły, a im dalej na wschód także cerkwie. Były one lokalizowane na wzniesieniach, pośród drzew, które chroniły budynki przed deszczem i pełniły rolę piorunochronu.

Współcześnie drewniane budownictwo w Małopolsce doczekało się rehabilitacji oraz specjalnej ochrony. Najcenniejsze zabytki przenoszone są do skansenów, które prezentują dziedzictwo poszczególnych grup etnograficznych i nieprzypadkowo najwięcej muzeów na wolnym powietrzu znajduje się właśnie w województwie małopolskim.

Część obiektów chroniona jest in situ (dosł. w miejscu, w którym się znajduje), stając się oddziałami małopolskich muzeów. Najbardziej unikatowe zabytki – kościoły drewniane południowej Małopolski w Binarowej, Bliznem, Dębnie, Sękowej, Haczowie, Lipnicy Murowanej – zostały wpisane na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturalnego i Przyrodniczego UNESCO.

Najstarsze zachowane do dziś świątynie rzymskokatolickie powstały jeszcze w XV wieku i charakteryzują się strzelistymi, spadzistymi dachami i wysmukłą sylwetką. Malownicze kościółki o konstrukcji zrębowej, kryte gontem są zawsze orientowane – prezbiterium skierowane jest ku wschodowi. Świątynie budowane od XV do XVII wieku noszą ślady stylu gotyckiego i późnogotyckiego, kościoły z XVIII wieku swoją bryłą nawiązują do baroku.

Jednym z przykładów tego typu, jest kościół pw. śś. Piotra i Pawła z Łososiny Dolnej, zbudowany w 1739 roku, od 2004 roku znajdujący się w Sądeckim Parku Etnograficznym. Widocznym z daleka elementem świątyni jest wieża nakryta baniastym hełmem, pełniąca funkcję dzwonnicy.

Równie charakterystycznym elementem krajobrazu wschodniej Małopolski były drewniane cerkwie, użytkowane głównie przez ludność łemkowską modlącą się w obrządku greckokatolickim lub prawosławnym. Te obiekty sakralne powstawały na styku kultur: łacińskiej i wschodniej, stąd też wiele charakterystycznych elementów powtarza się w bryle architektonicznej obu typów świątyń. Są one również orientowane i składają się z trzech części: babińca (zlokalizowanego pod wieżą – dzwonnicą), kwadratowej nawy oraz prezbiterium.

Z pewnością warto zobaczyć cerkiew greckokatolicką pw. śś. Kosmy i Damiana w Bartnem, zbudowaną w 1842 roku i doskonale komponuje się z krajobrazem i przyrodą Beskidu Niskiego. Świątynia reprezentuje typ zachodniołemkowski – w środku podzielona jest na trzy części, a zabytkowy, barokowy ikonostas, oddziela nawę od prezbiterium.

Innym wyjątkowym obiektem sakralnym, jest ewangelicki zbór drewniany, zbudowany w Stadłach w 1784 roku, a obecnie znajdujący się na terenie Sądeckiego Parku Etnograficznego. Jego fundatorami byli osadnicy niemieccy, którzy przybyli na tereny Beskidu Sądeckiego w XVIII wieku w ramach tzw. kolonizacji józefińskiej. Po drugiej wojnie światowej nieużytkowany zbór został przeniesiony do miejscowości Świniarsko, gdzie do końca XX wieku funkcjonował jako kościół rzymskokatolicki. W 2003 roku został przeniesiony do skansenu i odzyskał pierwotny kształt. Wewnątrz świątyni można podziwiać charakterystyczne dla tego typu budowli empory, czyli dodatkowe kondygnacje o charakterze antresoli.

Te i inne obiekty drewniane to prawdziwe atrakcje turystyczne regionu, do których warto się udać, by podziwiać proporcje budynków, artyzm i kunszt mistrzów ciesielskich. Wiele z nich pełni dzisiaj funkcje pensjonatów, restauracji, prywatnych muzeów, co przyczynia się do ochrony poszczególnych obiektów i sprzyja tworzeniu współczesnych funkcji tych zabytków.

Fot. K. Fidyk (MIK)

Zachętą do zwiedzania tych miejsc są organizowane w nich lub w związku z nimi wydarzenia kulturalne, jak Małopolskie Dni Dziedzictwa Kulturowego i przedsięwzięcia, które ożywiają kulturowe dziedzictwo i przedstawiają je we współczesnym kontekście. Poza chęcią obejrzenia zabytku, interesująca jest także możliwość poznania lokalnych tradycji i wynikająca zeń okazja do podziwiania unikatowych wyrobów rękodzieła czy posmakowania specjałów kulinarnych.

Warto uwzględnić w planach podróży zwiedzanie obiektów architektury drewnianej w Małopolsce. Poznanie dziedzictwa etnograficznego regionu, jego bogactwa i różnorodności, to szansa na odkrycie zupełnie innego oblicza Małopolski. Wiele pełnych uroku miejsc znajduje się poza głównymi szlakami turystycznymi, a odwiedzając je, można na chwilę powrócić do historycznej Małopolski, pod strzechy i pod gonty.

Materiał opracowany w ramach Małopolskich Dni Dziedzictwa Kulturowego, cyklicznego wydarzenia Województwa Małopolskiego, realizowanego przez Małopolski Instytut Kultury. Więcej na www.dnidziedzictwa.pl.

Wyslij ten post emailem
Karolina Fidyk Szlaki Małopolski
48 (12) 422 18 84 w. 33

Absolwentka etnologii i antropologii kulturowej, kulturoznawstwa ze specjalnością stosunki etniczne i migracje międzynarodowe, studiów podyplomowych: ekonomia społeczna oraz Akademii Dziedzictwa. W MIK koordynuje program Szlaki Małopolski oraz Małopolskie Dni Dziedzictwa Kulturowego.

Formularz kontaktowy

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *